Μνημείο Άγνωστου Στρατιώτη: Σύμβολο εθνικής μνήμης και θυσίας – Η διαχρονική ιστορία του

Η ανέγερση του κενοταφίου, οι φράσεις του Θουκυδίδη και η διαχρονική τιμητική φύλαξη από τους Εύζωνες

Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, που βρίσκεται μπροστά από τη Βουλή των Ελλήνων στην Πλατεία Συντάγματος, αποτελεί ένα από τα πλέον εμβληματικά κενοτάφια της Ελλάδας. Λειτουργεί ως αιώνιος τόπος μνήμης και δημόσιας συζήτησης, συμβολίζοντας τους άγνωστους νεκρούς ή όσους θυσιάστηκαν στις πολεμικές επιχειρήσεις χωρίς να καταστεί δυνατή η ταυτοποίηση των σωμάτων τους.

Η ιστορία της ανέγερσης

Η ιδέα για την ανέγερση ενός μνημείου στον Άγνωστο Στρατιώτη, ακολουθώντας τη διεθνή πρακτική μετά τους μεγάλους πολέμους, έφτασε στην Ελλάδα σε διαφορετικές φάσεις. Το πρώτο σχετικό μνημείο στήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1858, τιμώντας τους πεσόντες της Επανάστασης του 1821.

Η απόφαση για το σημερινό, κεντρικό μνημείο ελήφθη επί δικτατορίας Θεόδωρου Πάγκαλου. Στις 3 Μαρτίου 1926 προκηρύχθηκε καλλιτεχνικός διαγωνισμός για την «ανέγερση τάφου Αγνώστου Στρατιώτου» στην Πλατεία των Παλαιών Ανακτόρων. Η μελέτη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη εγκρίθηκε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Ο Λαζαρίδης υπέδειξε και τη σημερινή θέση του μνημείου, μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα (τη σημερινή Βουλή), θέση που επιβεβαιώθηκε το 1929 από τον τότε Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος θεώρησε ότι το μνημείο όφειλε να βρίσκεται στο κέντρο της πόλης.

Αρχιτεκτονική και γλυπτική σύνθεση

Η τελική μορφή του μνημείου συνδυάζει στοιχεία της γαλλικής πολεοδομικής παράδοσης και του κλασικισμού με το μοντέρνο πνεύμα της Αρ Ντεκό, διατηρώντας ισχυρές συμβολικές αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα.

Το κεντρικό γλυπτό, που αντικατέστησε την αρχική πρόταση του Θωμά Θωμόπουλου, φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Φωκίωνα Ροκ το 1930. Απεικονίζει έναν οπλίτη «εκτάδην κείμενο» (ξαπλωμένο στο έδαφος), μια επιλογή που κρίθηκε ταιριαστή για την απλότητα και την ηρεμία που προσδίδει στο κενοτάφιο.

Το μνημείο κοσμούν χαραγμένες φράσεις από τον Επιτάφιο του Περικλή του Θουκυδίδη:

• Αριστερά: ΜΙΑ ΚΛΙΝΗ ΚΕΝΗ ΦΕΡΕΤΑΙ ΕΣΤΡΩΜΕΝΗ ΤΩΝ ΑΦΑΝΩΝ

• Δεξιά: ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΠΑΣΑ ΓΗ ΤΑΦΟΣ

• Στο μέσον: ΕΙΣ ΑΦΑΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ

Οι τόποι των μαχών και η συμβολική επέκταση

Τον τοίχο του κενοταφίου περιβάλλουν πελεκημένοι πωρόλιθοι, όπου είναι χαραγμένα τα ονόματα των τόπων όπου ο ελληνικός στρατός έδωσε πολύνεκρες μάχες στη νεότερη ιστορία. Αρχικά περιλάμβανε μάχες των Βαλκανικών Πολέμων, της Μικρασιατικής Εκστρατείας και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μετά την απελευθέρωση (1944) προστέθηκαν τα πεδία μαχών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα της Κορέας. Το 1994 προστέθηκε το όνομα «Κύπρος».

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η απόφαση του 2015, με την οποία προστέθηκαν οι λέξεις «Αιγαίο», «Ιόνιο», «Μεσόγειος» και «Ατλαντικός», τιμώντας τον άγνωστο Έλληνα ναύτη, καθώς και τα πληρώματα του Εμπορικού Ναυτικού που θυσιάστηκαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αποκαλυπτήρια και φύλαξη

Τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου έγιναν με μεγάλη επισημότητα στις 25 Μαρτίου 1932. Την ίδια ημέρα μεταφέρθηκε φως από τη Μονή της Αγίας Λαύρας για την αφή της ακοίμητης καντήλας που βρίσκεται στο κέντρο του κενοταφίου.

Την τιμητική, εικοσιτετράωρη φύλαξη ανέλαβε αρχικά ειδικός στρατιωτικός λόχος, ο οποίος μετονομάστηκε διαδοχικά σε Βασιλική Φρουρά (1935) και τελικά σε Προεδρική Φρουρά (από το 1973), η οποία εκτελεί έως σήμερα το καθήκον αυτό.

Πηγή