Διχάζει η επιγραφή που βρίσκεται στο Πάνθεον
Η επιγραφή «η πατρίδα ευγνωμονούσα στους μεγάλους άνδρες» (“Aux grands hommes, la patrie reconnaissante”), είναι η πρώτη φράση που διαβάζει ο επισκέπτης της Πόλης του Φωτός όταν βρεθεί μπροστά από την επιβλητική πρόσοψη του Panthéon στο Quartier Latin.
Η υπουργός Εθνικής Παιδείας της Γαλλία, Ελίζαμπεθ Μπορν, έθεσε σε συζήτηση την ανάγκη για αλλαγή της επιγραφής. Ο στόχος είναι να αναγνωριστεί επισήμως η συμβολή και των γυναικών που έχουν εισέλθει ήδη στο Πάνθεον, επισημαίνοντας πως η ιστορική τους παρουσία αξίζει να αντανακλάται και στα σύμβολα του κράτους.
Είναι το μεγαλείο μόνο ανδρικό; Όχι, απαντά, φυσικά, η υπουργός Εθνικής Παιδείας, Ελίζαμπεθ Μπορν.
Το ερώτημα αυτό δεν είναι νέο. Ήδη από το 1830 υπήρξαν φωνές που αμφισβήτησαν το αποκλειστικό ανδρικό περιεχόμενο του συνθήματος, αναζητώντας χώρο για τις «μεγάλες γυναίκες». Σημαντικές προσωπικότητες όπως η Simone Veil και η Marie Curie έχουν συμβάλει στην υπενθύμιση αυτής της παράλειψης, χωρίς όμως μέχρι σήμερα να έχει επέλθει αλλαγή.
«Και τι κάνετε με τις σπουδαίες γυναίκες;» , ρωτούσαν ειρωνικά οι άνθρωποι εκείνη την εποχή. Με τη σειρά τους, η Simone Veil, η Françoise Gaspard και η Hélène Carrère d’Encausse κινητοποιήθηκαν το 1995, όταν ο Φρανσουά Μιτεράν έβαλε τη Μαρί Κιουρί στο Πάνθεον. Μάταια.
Στην εποχή που το σύνθημα χαράχθηκε (1791) στο αέτωμα του μνημείου, ο όρος «μεγάλοι άνδρες» θεωρείται από μερικούς ιστορικούς ότι αντιστοιχούσε στο λατινικό «homo», δηλαδή άνθρωπος γενικά, και όχι μόνο στο αρσενικό φύλο. Ωστόσο, η ακριβής σημασιολογία παραμένει ανοιχτή σε ανάλυση και συζήτηση.
Σήμερα, το Πάνθεον φιλοξενεί 77 άνδρες και μόλις 7 γυναίκες, μια ανισορροπία που αντικατοπτρίζει την ανάγκη για συνεχή προσπάθεια προς την ισότητα. Στην πρόταση για τροποποίηση του συνθήματος, ο ιστορικός Michel Biard προτείνει το «Στους σπουδαίους άνδρες και γυναίκες, την ευγνώμονα πατρίδα», ενώ η ψυχογλωσσολόγος Sharon Peperkamp υποστηρίζει τη διατύπωση «Στις μεγάλες ψυχές, το ευγνώμον έθνος», επισημαίνοντας την πατριαρχική ρίζα της λέξης «πατρίδα», που προέρχεται από το λατινικό «pater» (πατέρας).
Η συζήτηση για τη γλώσσα των συμβόλων και την εκπροσώπηση των φύλων στα εθνικά μνημεία παραμένει ανοιχτή και καθιστά σαφές ότι η ισότητα δεν περνά μόνο μέσα από τα έργα αλλά και μέσω της γλώσσας και των συμβολισμών ενός έθνους.
«Στους σπουδαίους άνδρες και γυναίκες, ευγνωμωνούσα η πατρίδα», προτείνει ο Μισέλ Μπιάρ. «Στις μεγάλες ψυχές, το ευγνώμον έθνος», προτείνει η Σάρον Πέπερκαμπ. Διότι η «πατρίδα» αναφέρεται στο λατινικό «pater», που σημαίνει «πατέρας».
Η σημερινή λειτουργία του κτηρίου είναι στους περισσότερους γνωστή, αλλά πολλοί δεν γνωρίζουν ότι, κατά την έναρξη της κατασκευής του, προοριζόταν για ναός αφιερωμένος στην Αγία Γενοβέφα (St. Genevieve), πολιούχο του Παρισιού. Η ανέγερση του ναού ξεκίνησε το 1758, υπό τις διαταγές του Λουδοβίκου ΙΕ’, και σε σχέδιο του Jacques-Germain Soufflot, σημαντικού Γάλλου αρχιτέκτονα που υπήρξε εκφραστής του νεοκλασικισμού, όπως φαίνεται και από το κτήριο. Μέχρι, όμως, να έρθει η ώρα για την ολοκλήρωση των εργασιών το 1790, είχε εν τω μεταξύ εδραιωθεί η Γαλλική Επανάσταση. Το 1791, η Συντακτική Συνέλευση αποφάσισε ότι το Πάνθεον θα χρησιμοποιηθεί ως μαυσωλείο για τους σημαντικούς πολίτες, ενώ το ίδιο έτος μεταφέρθηκε εκεί η σορός του Βολταίρου.
Το κτήριο πέρασε μια ενδιαφέρουσα ιστορική διαδρομή, η οποία αντιστοιχεί προς τις πολιτικές μεταβολές που συνέβησαν στη Γαλλία. Το Κονκορδάτο του 1801 ανάμεσα στον Ναπολέοντα και τον Πάπα, έθεσε το Πάνθεον υπό τη σκέπη της Παναγίας των Παρισίων και έτσι το κτήριο χρησιμοποιήθηκε πλέον ως ναός, αλλά διατήρησε και τη λειτουργία του μαυσωλείου.
Μετά την παλινόρθωση των Βουρβόνων, ο Λουδοβίκος ΙΗ’ έθεσε ολόκληρο το κτήριο σε λειτουργία ως καθολική εκκλησία. Το Πάνθεον απέκτησε ξανά την ιδιότητα του μαυσωλείου το 1830, έγινε για άλλη μια φορά εκκλησία το 1852 και υπέστη αρκετές ζημιές στον γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870.
Σήμερα λειτουργεί μόνο ως μαυσωλείο από το αντίστοιχο διάταγμα του 1881 και την πραγματική επανέναρξη της λειτουργίας του το 1885, με την απόθεση της σορού του Βίκτωρος Ουγκώ.