Ο προστατευτισμός της Μεγάλης Ύφεσης δεν προήλθε από το χρηματοπιστωτικό κραχ του 1929, αλλά από την αμερικανική γεωργική κρίση που προκλήθηκε από το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, γράφει ο Ζαν-Μαρκ Βιτόρι στη γαλλική εφημερίδα Les Echos.
Παρά τη διαδεδομένη αντίληψη, ο αμερικανικός προστατευτισμός της δεκαετίας του 1930 δεν ήταν αντίδραση στο κραχ της Wall Street, αλλά προϊόν μιας βαθύτερης πολιτικής και κοινωνικής πίεσης. Η κρίση στην αμερικανική γεωργία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο άνοιξε τον δρόμο για μια στροφή στο εμπορικό δόγμα της χώρας – με αποκορύφωμα τον Νόμο Smoot-Hawley.
Η «Les Echos» υπενθυμίζει μια σχεδόν κινηματογραφική σκηνή από τον Ιούνιο του 1930: το υπερωκεάνιο Olympic, αδελφό πλοίο του Τιτανικού, προσπαθεί απεγνωσμένα να προλάβει να φτάσει στη Νέα Υόρκη πριν τεθεί σε ισχύ ο νέος δασμός. Από τα 30 πλοία, μόνο 22 τα κατάφεραν. Ο εμπορικός πόλεμος είχε ήδη ξεκινήσει.
Το «Olympic», δίδυμος αδελφός του «Τιτανικού», έπλεε προς τη Νέα Υόρκη. Έπρεπε οπωσδήποτε να φτάσει την Τρίτη το βράδυ πριν από τα μεσάνυχτα. Διαφορετικά, το πολύτιμο φορτίο του, που περιείχε γαλλικά είδη πολυτελείας, θα φορολογούνταν με τον νέο τελωνειακό δασμό που επέβαλε ο τότε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Τελικά, τα κατάφερε.
Η σκηνή θα μπορούσε να είχε διαδραματιστεί τον περασμένο Απρίλιο. Διαδραματίστηκε σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα, τον Ιούνιο του 1930. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αύξησαν τους δασμούς σε περισσότερα από 20.000 προϊόντα.
Μια βιαστική ιστορική αναδρομή υποστηρίζει ότι το κραχ του 1929 πυροδότησε μια ύφεση που βύθισε απότομα την Αμερική στον προστατευτισμό και ότι αυτός ο προστατευτισμός σταμάτησε την ανάπτυξη παγκοσμίως. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική, πολύ πολιτική… και μοιάζει περισσότερο με αυτό που συμβαίνει σήμερα, επισημαίνεται σε άρθρο της γαλλικής «Les Echos».
Το κύμα προστατευτισμού είναι μια αμερικανική παράδοση. Απέκτησε δυναμική ξεκινώντας από το 1860, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, για τη χρηματοδότηση του οποίου χρησιμοποιήθηκαν δασμοί. Νικηφόρες, οι βόρειες πολιτείες της χώρας κατέλαβαν την εξουσία… και οι βιομήχανοί τους ήταν πολύ πρόθυμοι για αυτή την προστασία.
Η αμερικανική γεωργία άνθισε κατά τη διάρκεια του πολέμου: οι ευρωπαϊκές αγορές είχαν καταρρεύσει και η αμερικανική παραγωγή αυξήθηκε ραγδαία, με τις καλλιέργειες να τροφοδοτούν τους στρατούς των Συμμάχων. Ωστόσο, μετά την ανακωχή του 1918, οι ανάγκες μειώθηκαν δραστικά. Οι τιμές των σιτηρών κατέρρευσαν – η τιμή του σιταριού έπεσε στο μισό μέσα σε δύο χρόνια. Οι αγρότες έμειναν με χρέη, πλεονάζουσα παραγωγή και χωρίς προστασία.
Η επάνοδος των Ρεπουμπλικανών στην εξουσία από το 1920 ενίσχυσε τη φωνή των αγροτικών πολιτειών, που απαιτούσαν άμεσα μέτρα. Ο πρώτος προστατευτικός νόμος ήρθε ήδη από το 1921, με την υπογραφή του γερουσιαστή Πόρτερ ΜακΚάμπερ. Το 1922, με τον Νόμο Fordney-McCumber, οι δασμοί αυξήθηκαν εκ νέου.
Το 1928, ο πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ ανέλαβε καθήκοντα, υποσχόμενος περαιτέρω προστασία των αγροτών. Ο γερουσιαστής Ριντ Σμουτ και ο βουλευτής Γουίλις Χόλεϊ πήραν την πρωτοβουλία και προώθησαν έναν νόμο που θα αύξανε τους δασμούς σε περισσότερα από 20.000 προϊόντα.
Το νομοσχέδιο, που αρχικά στόχευε μόνο τα αγροτικά προϊόντα, τελικά επεκτάθηκε και στα βιομηχανικά είδη μετά από πιέσεις γερουσιαστών των βόρειων πολιτειών. Ήταν μια στροφή από τον αγροτικό προστατευτισμό σε έναν γενικευμένο οικονομικό αποκλεισμό.
Μαύρη Πέμπτη: Όταν το χρηματιστήριο «διάβασε» τον εμπορικό νόμο
Στις 21 Οκτωβρίου 1929, η Γερουσία ενέκρινε την επέκταση των δασμών και δύο ημέρες αργότερα σημειώθηκε μαζική πτώση στη Wall Street. Η 24η Οκτωβρίου – γνωστή ως Μαύρη Πέμπτη – σηματοδότησε την έναρξη του χρηματοπιστωτικού πανικού. Οι δασμοί δεν ήταν η αιτία, αλλά ήταν η σταγόνα που πρόδωσε την κατεύθυνση της οικονομίας.
Παρά την κατάρρευση, η Γερουσία ενέκρινε το νομοσχέδιο την άνοιξη του 1930. Στις 17 Ιουνίου, ο πρόεδρος Χούβερ το υπέγραψε – παρά τις εκκλήσεις 1.028 οικονομολόγων, τον Χένρι Φορντ, τον Τόμας Λαμόντ της JP Morgan, ακόμα και τον διεθνιστικό του προσανατολισμό.
Ο Νόμος Smoot-Hawley έγινε νόμος στις 18 Ιουνίου 1930. Μέσα σε δύο χρόνια, οι εξαγωγές των ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 60%. Οι εμπορικοί εταίροι απάντησαν με δικούς τους δασμούς, οδηγώντας σε παγκόσμιο εμπορικό κατακερματισμό.
Οι δασμοί Smoot-Hawley πυροδότησαν ένα τεράστιο κύμα αντιποίνων σε όλο τον κόσμο.
Αντί να μειωθεί όπως είχαν υποσχεθεί οι υποστηρικτές του νόμου Smoot-Hawley, η ανεργία τριπλασιάστηκε σε δύο χρόνια φτάνοντας το ένα τέταρτο του εργατικού δυναμικού. Και το 1932, οι Ρεπουμπλικάνοι υπέστησαν τη μεγαλύτερη ήττα στην ιστορία τους στις εκλογές.
Φυσικά, η οικονομική κατάρρευση πηγάζει από την οικονομική κρίση, όχι από τον εμπορικό πόλεμο, ο οποίος πιθανότατα έπαιξε μόνο δευτερεύοντα ρόλο. Αλλά η δασμολογική σύγκρουση αποτελεί ένδειξη σοβαρής επιδείνωσης των διεθνών σχέσεων, επισημαίνει ο αρθρογράφος στη γαλλική εφημερίδα Les Echos.
Εκείνη την ημέρα, η «Commercial & Financial Chronicle», μια εβδομαδιαία εφημερίδα που ήθελε να γίνει ο αμερικανικός αντίπαλος του βρετανικού «The Economist», εξερευνούσε το μέλλον: «Αργότερα, θα μπορούσε να υπάρξει ένας γενικός δασμολογικός πόλεμος, ένα προοίμιο ενός στρατιωτικού πολέμου».