Γνωστές και άγνωστες πτυχές της ιστορίας του «Κρατικού Αερολιμένα Αθηνών», βγαλμένες από μια άλλη Ελλάδα
Του Αντώνη Κωνσταντάρα
Αν οδηγάς στην παραλιακή και πιο συγκεκριμένα στο ύψος του Ελληνικού, σίγουρα τα έργα που γίνονται στην περιοχή θα σου τραβήξουν την προσοχή. Βέβαια, αν είσαι μιας ηλικίας -millennial και πάνω- έχεις συνδυάσει το εν λόγω μέρος με ταξίδια και επισκέψεις συγγενών από το εξωτερικό.
Κάτι απολύτως φυσιολογικό, αφού για δεκαετίες εκεί βρισκόταν το μεγαλύτερο και πιο γνωστό αεροδρόμιο της χώρας. Πριν έρθει το «Ελευθέριος Βενιζέλος» στις ζωές μας, αναχωρήσεις και αφίξεις πραγματοποιούνταν από το αεροδρόμιο του Ελληνικού. Δηλαδή, από τον «Κρατικό Αερολιμένα Αθηνών» -όπως ήταν η επίσημη ονομασία του.
Το αεροδρόμιο ένωσε την Ελλάδα με το εξωτερικό και έφερε έναν άλλο «αέρα» στα Νότια Προάστια της Αθήνας. Κλείνοντας, πήρε μαζί του γνωστές και άγνωστες ιστορίες. Από μια τρομοκρατική ενέργεια, μέχρι τα γυρίσματα δεκάδων ταινιών του Ελληνικού -και όχι μόνο- κινηματογράφου και την εμφάνιση παπαγάλων στην Αθήνα.
Ως γνωστόν, το 2001 έδωσε τη θέση του στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος».
Έτσι, οι κάτοικοι των νοτίων προαστίων έμαθαν σταδιακά να ζουν χωρίς τον ήχο των αεροπλάνων που έφευγαν για τόπους μακρινούς. Οι νύχτες που πάρκαραν από την πάνω πλευρά του φράχτη -στη μεριά της Γλυφάδας- για να πιούν μπύρες ξαπλωμένοι στα καπό των αυτοκινήτων και να χαζέψουν τα φωτάκια των σκαφών που απογειωνόντουσαν είχαν περάσει ανεπιστρεπτί.
Ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της περιοχής -το οποίο της χάρισε αυτή την πολυπολιτισμική ταυτότητα που ακόμα έχει- αποτελούσε παρελθόν. Ωστόσο, η παρουσία του ήταν ιστορικής σημασίας και έβαλε ένα αρκετά μεγάλο λιθαράκι στην ανάπτυξη της χώρας.
Αξίζει λοιπόν να ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία του και παράλληλα να μάθουμε περισσότερα για τη δική μας!
Η «Γέννηση»
Όλα ξεκίνησαν το 1938 επί κυβερνήσεως Ιωάννη Μεταξά. Τότε ξεκίνησαν τα έργα για το «Ελληνικό», μιας και τα ταξίδια με αεροπλάνο κάτι που συνηθιζόταν όλο και περισσότερο. Η ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου, για την εποχή, κρατικού αεροδρομίου ήταν κάτι παραπάνω από προφανής.
Επιλέχθηκε η περιοχή «Χασάνι» στην περιοχή του Ελληνικού. Εκείνη την περίοδο τα νότια προάστια ήταν αραιοκατοικημένα, οπότε υπήρχε αρκετός χώρος. Όλα γινόντουσαν υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα και πολιτικού μηχανικού Νικόλαου Σαλβαρλή.
Βέβαια, το έργο δεν έμελλε να ολοκληρωθεί σύντομα αφού έναν χρόνο αργότερα ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος και τα πάντα «πάγωσαν». Υποθετικά, οι εργασίες θα μπορούσαν να συνεχιστούν, όμως, ο Σαλβαρλής αρνήθηκε να συνεργαστεί με τους Ναζί.
Η χρήση του στον Β’ Παγκόσμιο
Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν τον ήδη υπάρχοντα αεροδιάδρομο και επέκτειναν το αεροδρόμιο. Οι συμμαχικές δυνάμεις το χτυπούσαν αρκετά συχνά με τους βομβαρδισμούς να πραγματοποιούνται κυρίως τις βραδινές ώρες, για να μην σκοτωθούν ή τραυματιστούν οι Έλληνες εργαζόμενοι που αναγκαζόντουσαν να δουλέψουν σε αυτό.
Όταν απελευθερώθηκε η Ελλάδα το αεροδρόμιο χρησιμοποιήθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις μέχρι και το τέλος του πολέμου. Μάλιστα, υπήρξε συμφωνία του Ελληνικού κράτους με την πολεμική αεροπορία των ΗΠΑ, που επέτρεπε τη χρήση μέρους του ως βάση. Αυτή η συμφωνία ίσχυε μέχρι και το 1993. Ας μην ξεχνάμε ότι στην περιοχή για πολλά χρόνια λειτούργησε και η γνωστή «Αμερικάνικη Βάση».
Κεφάλαιο: «Ολυμπιακή Αεροπορία»
Το 1957 ο Έλληνας μεγιστάνας Αριστοτέλης Ωνάσης ιδρύει την Ολυμπιακή Αεροπορία. Μια εταιρεία – πρότυπο για την εποχή, η οποία έγραψε τη δική της ιστορία. Μόλις την προηγούμενη χρονιά ο Ωνάσης είχε υπογράψει συμφωνία με το Ελληνικό κράτος. Αυτή του έδινε την αποκλειστική εκμετάλλευση των αεροπορικών συγκοινωνιών της χώρας. Όλες αυτές οι κινήσεις είχαν ως αποτέλεσμα να συνδυαστεί η Ο.Α. με το αεροδρόμιο του Ελληνικού.
Μέσα στα επόμενα χρόνια οι πτήσεις αυξήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ελλάδα είχε μπει πλέον στον χάρτη και αποτελούσε πόλο έλξης για ανθρώπους από κάθε γωνιά του πλανήτη. Δημιουργήθηκε λοιπόν η ανάγκη επέκτασης.
Στις 30 Μάϊου του 1962, ο τότε Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, έθεσε τις βάσεις για να πραγματοποιηθεί αυτή. Στην ανατολική πλευρά υπήρχε αρκετός χώρος και το γραφείο που είχε ιδρύσει ο διάσημος Αμερικανο-Φινλανδός αρχιτέκτονας Eero Saarinen ανέλαβε το έργο. Αξίζει να αναφέρουμε πως η εν λόγω εταιρεία είχε αναλάβει τον σχεδιασμό αεροδρομίων όπως το John F. Kennedy Airport (Νέα Υόρκη). Η νέα πτέρυγα εγκαινιάστηκε το 1969.
Παράλληλα επεκτείνονταν και οι μόνιμες κατοικίες στην περιοχή. Τα Νότια Προάστια δεν ήταν πλέον μια περιοχή όπου υπήρχαν μόνο εξοχικά, ξενοδοχεία, πλαζ και εστιατόρια. Πλέον, αποτελούσε βασική κατοικία για χιλιάδες ανθρώπους.
Το Ξεχασμένο Τρομοκρατικό Χτύπημα
Το 1973 έλαβε χώρα ένα πραγματικά τραγικό γεγονός, το οποίο έχει σχεδόν ξεχαστεί μέσα στα χρόνια. Ήταν 5 Αυγούστου -μεσημέρι- και στον χώρο τράνζιτ βρίσκονται χιλιάδες άτομα. Ξαφνικά, δυο άνδρες αρχίζουν να πετούν χειροβομβίδες και να πυροβολούν. Συνολικά έριξαν 4 χειροβομβίδες προς το σημείο όπου βρισκόντουσαν επιβάτες πτήσεων με προορισμούς όπως η Γενεύη και η Νέα Υόρκη.
Κραυγές τρόμου και πόνου γέμισαν τον χώρο, καθώς άνθρωποι έπεφταν στο έδαφος την ίδια ώρα που άλλοι έτρεχαν να σωθούν. Οι δράστες, που, όπως μάθαμε αργότερα ήταν Αραβικής καταγωγής, «ταμπουρώνονται» κρατώντας όμηρους περίπου 30 άτομα.
Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις με την αστυνομία. Τον συντονισμό έχει αναλάβει ο αστυνομικός διευθυντής Λουκάς Χριστολουκάς, ο οποίος λίγους μήνες αργότερα θα βρεθεί και στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων με τους έγκλειστους του Πολυτεχνείου. Οι δράστες δηλώνουν Παλαιστίνιοι και μέλη της οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης» του Άραβα Αμπού Νιντάλ, που είχε πρωταγωνιστήσει και στην πολύνεκρη επίθεση στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου. Αρχικά ζητούν την παρουσία των πρέσβεων της Αιγύπτου και της Συρίας στο αεροδρόμιο, αίτημα που δεν ικανοποιείται. Τελικά, παραδίδονται στις 17:30 το απόγευμα.
Όπως γράφει και η Πωλίνα Παρασκευοπούλου για λογαριασμό του Nou-Pou.gr:
«Υποστηρίζουν ότι στόχος τους ήταν προχωρήσουν σε αεροπειρατεία σε αεροσκάφος της El Al για το Τελ Αβίβ, αλλά μπερδεύτηκαν με τις πινακίδες αναχώρησης. Καθώς η πτήση είχε αναχωρήσει λίγο νωρίτερα, αποφάσισαν να χτυπήσουν τους επιβάτες της πτήσης για Ν. Υόρκη στην οποία υπέθεσαν πως θα βρίσκονταν και Ισραηλινοί, αφού είχε αφιχθεί λίγη ώρα νωρίτερα από το Τελ Αβιβ.
Η επίσημη παλαιστινιακή ηγεσία καταδικάζει την επίθεση και τη θεωρεί πρόσχημα για τρομοκρατικές επιχειρήσεις των Ισραηλινών σε βάρος του Παλαιστινιακού λαού. Οι δράστες ήταν οι Ταλαάτ Χουσεΐν Αμπντάλλα και Ζεμέντ Μοχάμεντ Αχμέντ».
Η επίθεση άφησε πίσω 3 νεκρούς και 58 τραυματίες.
Η Ανάγκη για Μεταφορά σε Άλλη Περιοχή
Οι παράλληλες ζωές των γύρω περιοχών και του αεροδρομίου συγκλίνουν μέσα στην επόμενη δεκαετία. Μπορεί ο «Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών» να μεταφέρθηκε το 2001, όμως, η μετατόπισή του σε κάποια άλλη περιοχή ήταν ένα θέμα που άρχισε να συζητιέται από τα ‘70’s. Ο τουρισμός και οι εσωτερικές πτήσεις αυξανόντουσαν και δεν υπήρχε αρκετός χώρος, ούτε περιθώρια επέκτασης στα πέριξ. Έτσι, το 1976 ανατέθηκε σε μια κοινοπραξία της εταιρείας Aeroports de Paris και του Αεροδρομίου της Φρανκφούρτης, η εύρεση της σωστής περιοχής για τη μεταφορά του αεροδρομίου.
Τα Σπάτα φάνταζαν ως η ιδανική λύση, όμως, η πετρελαϊκή κρίση που ξέσπασε εκείνη την περίοδο έφερε την αναβολή του έργου. Τελικά, τον Δεκέμβριο του 1981 ακυρώθηκε και επίσημα.
Η Αποικία των Παπαγάλων
Αν κυκλοφορείς στα Νότια, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχεις ακούσει ξαφνικά έναν παράξενο θόρυβο που έρχεται από τον ουρανό. Σηκώνοντας το βλέμμ σου πιθανότατα αντίκρυσες ένα πράσινο σμήνος από -φωνακλάδες- παπαγάλους! Εδώ και δεκαετίες κυκλοφορούν και αναπαράγονται στην περιοχή και λέγεται ότι η άφιξή τους οφείλεται στο αεροδρόμιο.
Υπάρχουν δυο αστικοί θρύλοι σχετικά με το πώς συνέβη αυτό. Ο πρώτος θέλει ένα αεροπλάνο, κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’80, να μεταφέρει κάποια κιβώτια με παπαγαλάκια. Αυτά, έπεσαν από μια πλατφόρμα με αποτέλεσμα να απελευθερωθεί ένας μεγάλος αριθμός από τους πράσινους φίλους μας, οι οποίοι, χάρη στο κλίμα της περιοχής βρήκαν το νέο τους σπίτι!
Ο δεύτερος αφορά έναν έμπορο που αντιμετώπιζε πρόβλημα στον εκτελωνισμό των ζωντανών. Πάνω στα νεύρα του αποφάσισε να τα αφήσει ελεύθερα και αυτά βρήκαν καταφύγιο στις γύρω περιοχές.
Δεν έχω επιβεβαιώσει κανέναν εκ των δυο θρύλων, όμως, δεν θα αφήσω την αλήθεια να χαλάσει μια ωραία ιστορία.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 και τα Σπάτα
Τα χρόνια περνούσαν και στις αρχές της δεκαετίας του ’90 τα προβλήματα έγιναν πιο έντονα. Έπρεπε να βρεθεί λύση. Έπειτα από διαγωνισμό, το 1995 επελέγη η Γερμανική εταιρεία Hochtief ως κατασκευάστρια και συνιδιοκτήτρια με το Ελληνικό Δημόσιο. Τα Σπάτα παρέμειναν ως η ιδανική περιοχή.
Έτσι, φτάνουμε στο 1996 και μια τελετή θεμελίωσης του έργου από τον τότε Πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη. Η ανάθεση της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα έπαιξε σίγουρα τεράστιο ρόλο στην επίσπευση των εργασιών.
Αυτές ολοκληρώθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2000. Έπειτα από κάποιες δοκιμές και διεργασίες φτάνουμε στις 27 Μαρτίου του 2001.
Τη μέρα που το «Ελευθέριος Βενιζέλος» εγκαινιάζεται.
Η πρώτη πτήση που έφτασε στο νέο αεροδρόμιο ήταν της Ολυμπιακής Αεροπορίας και εκτελούσε το δρομολόγιο Μόντρεαλ – Αθήνα. Η πρώτη αναχώρηση ήταν της εταιρείας KLM με προορισμό το Άμστερνταμ.
Το Τέλος του Ελληνικού
Πίσω στο Ελληνικό, η τελευταία πτήση πραγματοποιήθηκε στις 28 Μαρτίου του 2001. Ήταν πάλι ένα αεροπλάνο της Ολυμπιακής το οποίο είχε ως προορισμό τη Θεσσαλονίκη. Κάπως έτσι, σχεδόν άδοξα, τελείωσε μια ιστορία σχεδόν 60 ετών. Με μια τελευταία απογείωση, άλλα τα φώτα στραμμένα στα Σπάτα.
Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια των ‘90’s το «Ελληνικό» εξυπηρετούσε περίπου 12 εκατομμύρια επιβάτες τον χρόνο. Πλέον, ήταν έρημο. Αν ζούσες στα νότια σίγουρα στενοχωριόσουν κάθε φορά που περνούσες από εκεί. Η «μαγεία» είχε χαθεί. Είχε μεταφερθεί αλλού.
Ο πύργος ελέγχου παρέμεινε ενεργός για χρόνια, ενώ σε διάφορα σημεία χτίστηκαν εγκαταστάσεις με σκοπό να φιλοξενηθούν αθλήματα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Μπέιζμπολ, καγιάκ, ξιφασκία και κάποια ακόμη. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι κλειστές εγκαταστάσεις χρησιμοποιήθηκαν και ως κέντρα εμβολιασμού.
Ελάχιστα πράγματα συνέβαιναν στους χώρους του αεροδρομίου. Κάποια μουσικά φεστιβάλ, αγώνες και εκθέσεις. Ακόμη και οι καινούργιες αθλητικές εγκαταστάσεις άρχισαν να παρουσιάζουν εικόνα εγκατάλειψης. Οι συζητήσεις σχετικά με την εκμετάλλευση αυτής της τεράστιας έκτασης ήταν ατελείωτες. Είχαν ακουστεί πολλά. Από ένα πάρκο στα πρότυπα του Central Park, μέχρι πίστα για αγώνες φόρμουλα και ένα σωρό ακόμη ιδέες.
Τελικά, το 2020 η εταιρεία Lamda Development ανέλαβε την ανάπλαση της περιοχής. Τον χώρο όπου βρισκόταν το αεροδρόμιο και μέρος της ακτογραμμής.
Το Αεροδρόμιο του Ελληνικού και Κινηματογράφος
Μπορεί το αεροδρόμιο του Ελληνικού να αποτελεί παρελθόν, όμως υπάρχουν αρχεία που κρατάνε την εικόνα του ζωντανή. Οι ταινίες που γύρισαν σκηνές στους χώρους του αποτελούν κάτι σαν κειμήλιά για όσους νοσταλγούν το παρελθόν. Για παράδειγμα ο Menahem Golan, σκηνοθέτης της ταινίας δράσης Delta Force -με πρωταγωνιστή τον Chuck Norris- συμπεριέλαβε μια σκηνή από το «Ελληνικό» στην ταινία.
Προφανώς, οι Ελληνικές ταινίες που γύρισαν σκηνές στους χώρους του είναι αμέτρητες. Κάποιες από αυτές είναι οι εξής: Η Θεία Απ’ το Σικάγο, Η Κόρη μου η Σοσιαλίστρια, Η Θεία μου η Χίπισσα, Εκείνο το Καλοκαίρι,Third Kind και Άλλος Κόσμος. Βέβαια, οι συγκεκριμένες ταινίες αποτελούν πολύ μικρό δείγμα, ενώ εκεί έχουν γυριστεί και σκηνές για σειρές ή ακόμη και μουσικά βίντεο.
Το Σήμερα και το Στίγμα του Αεροδρομίου
Θα κλείσω αυτό το κείμενο όπως το ξεκίνησα. Αναφέροντας το προφανές. Ότι αν περάσεις σήμερα από την περιοχή δεν καταλαβαίνεις πως στη συγκεκριμένη τοποθεσία αμέτρητοι άνθρωποι έχουν: αποχαιρετιστεί -ίσως για πάντα-, ονειρευτεί, έφυγαν ή ήρθαν για ένα καλύτερο αύριο, ερωτεύτηκαν, χώρισαν. Τα νεότερα παιδιά ίσως να μην γνωρίζουν για την ύπαρξή του και δεν είναι ανάγκη.
Αφορά κυρίως τους ρομαντικούς. Αυτούς που θυμούνται, ότι, χάρη στο «Ελληνικό» υπήρξε οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στις γύρω περιοχές και όχι μόνο. Για όσους πιθανότατα πραγματοποίησαν τα πρώτα τους ταξίδια με αεροπλάνο από εκεί -όπως εγώ.
Για όσους βλέπουν το σήμα της Ολυμπιακής στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης ή το αεροπλάνο που εκτίθεται στην κάθοδο προς Γλυφάδα και σκάνε ένα χαμόγελο γνωρίζοντας πως έχουν φτάσει σπίτι.
Για όσους προχωράνε μπροστά χωρίς να ξεχνούν το παρελθόν. Όπως ανέφερα και στην αρχή του κειμένου, η ιστορία του είναι και δική μας.
Και καλό είναι να μην ξεχνάμε την ιστορία.