Η νέα ταινία του υπερήρωα θα καταφθάσει στις ελληνικές αίθουσες, και η δημόσια συζήτηση για το πώς πρέπει να φαίνεται και να φέρεται ο Σούπερμαν συνεχίζονται
Ο αγαπημένος υπερήρωας «Superman» θα επιστρέψει στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες την Πέμπτη, 10 Ιουλίου, με την κόκκινη μπέρτα του, το χαρακτηριστικό «S» στο στήθος του και μία νέα περιπέτεια που πρέπει να αντιμετωπίσει. Ο αγαπημένος αμερικανικός χαρακτήρας αποτελεί εδώ και δεκαετίες ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της αμερικανικής κουλτούρας και του «πάνθεον» των υπερηρώων, αλλά η πρώτη του επαφή με το αμερικανικό -και διεθνές- κοινό, ήταν εντελώς διαφορετική.
Τα πρώτα στριπ του «Σούπερμαν» γράφτηκαν από τον Τζέρι Σίγκελ, σχεδιάστηκαν από τον Τζο Σάστερ και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Action Comics το 1938 από την DC (ή National Allied, όπως ονομαζόταν τότε η εταιρεία). Και σε αυτά, ήταν ένας πολύ πιο ατίθασος και κατά κάποιο τρόπο πολύ πιο «μοντέρνος» χαρακτήρας. Ήταν «ένας Σούπερμαν που χτυπούσε αλύπητα και δεν έπαιρνε αιχμαλώτους, που έφτιαχνε τον δικό του νόμο και τον εφάρμοζε με τις γροθιές του, που εκφόβιζε τους εχθρούς του με ένα κακόγουστο χαμόγελο και ένα κακόβουλο βλέμμα», λέει ο Mark Waid, συγγραφέας και ιστορικός των κόμικς, στην εισαγωγή του σε έναν τόμο με κλασικές ανατυπώσεις των Action Comics. «Δεν ήταν σούπερ-μπάτσος. Ήταν ένας σούπερ-αναρχικός». Αν αυτός ο θορυβώδης και επαναστατικός Σούπερμαν παρουσιαζόταν σήμερα, θα χαιρετιζόταν ως ένας από τους πιο ανατρεπτικούς υπερήρωες.
Το πρώτο εξώφυλλο κόμικ του Σούπερμαν το 1938, όταν είχε σχεδιαστεί ως ένας ανυπότακτος αναρχικός .
mycomicshop/DC Comics
Ένας «βίαιος σοσιαλιστής» Σούπερμαν
«Δεν είχα ιδέα ότι ο χαρακτήρας ήταν έτσι μέχρι που άρχισα να γράφω το βιβλίο μου», λέει ο Paul S Hirsch, συγγραφέας του Pulp Empire: Μυστική ιστορία του ιμπεριαλισμού των κόμικς. «Αλλά μου πήρε τα μυαλά όταν το είδα. Είναι ουσιαστικά ένας βίαιος σοσιαλιστής». Τα πρώτα τεύχη των Action Comics επιβεβαιώνουν αυτή την εκτίμηση. Όταν υπάρχουν αδικίες που πρέπει να διορθωθούν, ο Σούπερμαν γκρεμίζει πόρτες και κρεμάει υπόπτους από παράθυρα του πέμπτου ορόφου, και κάνει εγκάρδια αστεία ενώ το κάνει: «Βλέπεις πόσο εύκολα συνθλίβω το ρολόι σου στην παλάμη μου; Θα δώσω στον λαιμό σου την ίδια μεταχείριση!»
Μερικοί από τους ανθρώπους που κακοποιούνται από αυτόν τον ατίθασο παράνομο Σούπερμαν είναι ένοπλοι εκβιαστές, αλλά συνήθως πρόκειται για λιγότερο «λαμπερούς» κακοποιούς -ένας κακοποιός που κακοποιεί την οικογένεια, ένας επιστάτης ορφανοτροφείου που είναι σκληρός με τα παιδιά- και η πλειονότητα είναι τόσο πλούσιοι που δεν χρειάζεται να ληστέψουν τράπεζες: υπάρχει ο ιδιοκτήτης ορυχείου που τσιγκουνεύεται τα μέτρα ασφαλείας, ο μεγαλοκατασκευαστής που σαμποτάρει τα κτίρια ενός ανταγωνιστή του, ο πολιτικός που αγοράζει μια εφημερίδα για να τη μετατρέψει σε φύλλο προπαγάνδας. Ο Σούπερμαν του 1938, λοιπόν, αντί να είναι ένας τυπικός μεταμφιεσμένος μαχητής του εγκλήματος, ήταν ένας αριστερός επαναστάτης.
Δίαυλος για τις ανησυχίες δύο Εβραίων ανδρών που ενηλικιώθηκαν λίγο πριν τον πόλεμο
«Λατρεύω απόλυτα αυτά τα παλιά τεύχη», είπε στο BBC ο Matthew K Manning, ο συγγραφέας των βιβλίων «Superman: The Ultimate Guide και John Carpenter’s Tales of Science Fiction».
«Είναι ξεκάθαρα έργο νέων ανθρώπων απογοητευμένων από τις αδικίες του κόσμου, και δικαίως. Μην ξεχνάτε ότι επρόκειτο για δύο Εβραίους άνδρες που έφτασαν στην ενηλικίωση λίγο πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρχαν πολλά για να είναι κανείς θυμωμένος. Και ξαφνικά είχαν αυτόν τον χαρακτήρα που μπορούσε να δώσει φωνή στις ανησυχίες τους και να θέσει τους διεφθαρμένους προ των ευθυνών τους».
Οι Siegel και Shuster ήταν συμμαθητές από το Cleveland του Ohio. Έχοντας μεγαλώσει κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης του 1929, όρισαν τον Σούπερμαν στο πρώτο τεύχος του Action Comics ως «πρωταθλητή των καταπιεσμένων… ορκισμένο να αφιερώσει την ύπαρξή του στο να βοηθά όσους έχουν ανάγκη».
Ο Σούπερμαν ξυλοκοπεί τον επιστάτη μιας φυλακής αφού βλέπει τις απαίσιες συνθήκες στις οποίες κρατούνται οι κρατούμενοι, στο Action comics #10.
DC Comics
«Ήμασταν νέα παιδιά και αν θέλαμε να δούμε μια ταινία έπρεπε να πουλάμε μπουκάλια γάλα, οπότε είχαμε την αίσθηση ότι βρισκόμασταν ακριβώς εκεί στον πάτο και μπορούσαμε να συμπάσχουμε με τους ανθρώπους», αναφέρει ο Siegel στο «Superman: The Complete History» του Les Daniels. «Ο Σούπερμαν προέκυψε από τα συναισθήματά μας για τη ζωή. Και γι’ αυτό, όταν είδαμε να βγαίνουν τόσα πολλά παρόμοια στριπς, νιώσαμε ότι ίσως μιμούνταν τη μορφή του «Σούπερμαν», αλλά κάτι δεν υπήρχε, το οποίο ήταν αυτό το τεράστιο συναίσθημα συμπόνιας που είχαμε ο Joe και εγώ για τους καταπιεσμένους».
Ο Σούπερμαν που τα έβαζε με όλους για το καλό των καταπιεσμένων
Λίγοι χαρακτήρες κόμικς ήταν τόσο μαχητικοί όσο ο Σούπερμαν. Σε ένα πρώιμο τεύχος, κατεδαφίζει μια σειρά από σπίτια σε φτωχογειτονιές για να αναγκάσει τις αρχές να χτίσουν καλύτερες κατοικίες (μια ριψοκίνδυνη στρατηγική). Σε ένα άλλο, τα βάζει με τη βιομηχανία τζόγου της πόλης επειδή χρεοκοπεί τους τοξικομανείς.
Στο «Σούπερμαν και η συμμορία των αριθμών», ο υπερήρωας τα βάζει με τα καζίνο και τους εγκληματίες ιδιοκτήτες τους.
DC Comics
Και σε μια άλλη, κηρύσσει τον πόλεμο σε όλους όσους θεωρεί υπεύθυνους για τους θανάτους από τροχαία ατυχήματα. Τρομοκρατεί τους ριψοκίνδυνους οδηγούς, απαγάγει τον δήμαρχο που δεν έχει επιβάλει τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, διαλύει το απόθεμα ενός εμπόρου μεταχειρισμένων αυτοκινήτων και καταστρέφει ένα εργοστάσιο όπου συναρμολογούνται ελαττωματικά αυτοκίνητα.
«Αυτό συμβαίνει επειδή χρησιμοποιείτε κατώτερα μέταλλα και εξαρτήματα, ώστε να αποκομίζετε μεγαλύτερα κέρδη εις βάρος ανθρώπινων ζωών», ενημερώνει τον ιδιοκτήτη. Ήταν οι εκστρατείες διαμαρτυρίας του Σούπερμαν με άμεση δράση απολύτως νόμιμες; Όχι, αλλά ήταν μια ταραχώδης, τολμηρή πολιτική διασκέδαση – και σχεδόν 90 χρόνια μετά, αποτελούν μια συναρπαστική περιγραφή της αστικής ζωής των ΗΠΑ στη δεκαετία του 1930.
Πολύ σύντομα, όμως, ο Σούπερμαν έστρεψε την προσοχή του σε τρελούς επιστήμονες και γιγάντια τέρατα, και μακριά από τις μη προνομιούχες μάζες της Μητρόπολης. Μετά από μια χούφτα τεύχη, “οι αντίπαλοί του ήταν όλοι μεγαλύτεροι από τη ζωή, και ενώ αυτό έκανε συναρπαστικά τα κόμικς, οι μέρες της κοινωνικής σταυροφορίας του είχαν αρχίσει να ανήκουν στο παρελθόν”, γράφει ο Waid.
Γιατί άλλαξε ο μαχητικός χαρακτήρας του Σούπερμαν
Ποιος κατέστρεψε την κοινωνική συνείδηση του Σούπερμαν; Ο Hirsch υποστηρίζει ότι ήταν μια ένωση δύο παραγόντων. Το ένα ήταν η «ουδετερότητα» που συμβαίνει όταν οι πωλήσεις οποιουδήποτε εμπορικού ακινήτου ανεβαίνουν ασταμάτητα.
«Ο Σούπερμαν είναι απίστευτα δημοφιλής από τη στιγμή που παίρνουν τα νούμερα των πωλήσεων για το πρώτο τεύχος», λέει. «Έτσι, ξαφνικά συνειδητοποιούν τι έχουν στα χέρια τους και δεν θέλουν να το θέσουν σε κίνδυνο. Ο Τζακ Λίμποβιτς, ο πρόεδρος της DC, βλέπει ότι μπορούν να πουλήσουν μαξιλαροθήκες και πιτζάμες του Σούπερμαν – αλλά αν ο υπερήρωας τρέχει και πετάει ανθρώπους από τα παράθυρα και απειλεί να τους τυλίξει σιδερένιες ράβδους στο λαιμό, δεν πρόκειται να πετύχει».
«Ο απόλυτος παράγοντας που τερματίζει τη ριζοσπαστική πορεία του Σούπερμαν είναι η έναρξη του πολέμου“, λέει ο Hirsch. «Όλοι οι μετανάστες και οι μη λευκοί άνθρωποι που εργάζονταν σε αυτή τη βιομηχανία, ήθελαν να θεωρούνται πατριώτες. Και είναι λογικό. Αυτό έπρεπε να κάνεις για να ενταχθείς. Και υπήρχε και ο τεχνικός παράγοντας. Αυτό έπρεπε να κάνεις για να πάρεις το μερίδιο χαρτιού σου [για την εκτύπωση περιοδικών]. Αν έκανες πράγματα που ενοχλούσαν την κυβέρνηση το 1941, ίσως να μην έπαιρνες τον χαρτοπολτό σου».
Καθώς ο Σούπερμαν εξελισσόταν σαν χαρακτήρας, οι ιστορίες γίνονταν λιγότερο κοινωνικά συνειδητοποιημένες και περισσότερο για φανταστικούς κακοποιούς, και τη σχέση του με τη Λόις Λέιν.
DC Comics
Ένας άλλος, πιο προσωπικός παράγοντας ήταν ότι οι Siegel και Shuster έχασαν τον έλεγχο της δημιουργίας τους. Η επιδείνωση της όρασης του Shuster τον ανάγκασε να αφήσει άλλους καλλιτέχνες να αναλάβουν το σχέδιο, και η στράτευση του Siegel στο στρατό το 1943 μείωσε το χρόνο που είχε για να δουλέψει πάνω στα σενάρια. Αλλά υπήρχαν και χειρότερα.
Έχοντας πουλήσει τα δικαιώματα του Σούπερμαν για 130 δολάρια το 1938, η DC αντιμετώπισε και τους δύο άνδρες ως μισθωτούς και όχι ως καινοτόμους και το 1947 προσπάθησαν και απέτυχαν να κερδίσουν πίσω τα δικαιώματα αυτά στο δικαστήριο.
Στη δεκαετία του ’50 οι γονείς έκαιγαν τα κόμικς
Ωστόσο, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Σούπερμαν δεν ήταν ο τύπος του υπερήρωα που θα τα έβαζε με έναν δόλιο εκδότη. «Ο Σούπερμαν εξελίσσεται συνεχώς με την εποχή, και αυτό δεν ήταν πάντα προς το καλύτερο», λέει ο Μάνινγκ. «Κατά τη διάρκεια της εποχής Μακάρθι της δεκαετίας του 1950, όταν οι γονείς έκαιγαν τα κόμικς και το Κογκρέσο κατηγορούσε τα κόμικς για τη νεανική παραβατικότητα, οι εκδότες αναγκάστηκαν να αυτορυθμίσουν το περιεχόμενό τους υπό την ετικέτα της «Αρχής Κώδικα Κόμικς».
Αυτή η σφραγίδα εμφανιζόταν στο εξώφυλλο κάθε εγκεκριμένου κόμικ, χαρακτηρίζοντάς το «ασφαλές» για τα παιδιά. Ενώ είχε ήδη μαλακώσει λίγο, ο Σούπερμαν έγινε περισσότερο μια πατρική φιγούρα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, χωρίς να ενδιαφέρεται πλέον για τους κακούς του πραγματικού κόσμου. Αντ’ αυτού, έβαζε κυρίως στο στόχαστρο τους εξωγήινους, τα διαστημικά όντα και τη ματαίωση της τελευταίας προσπάθειας της Λόις Λέιν να ανακαλύψει τη μυστική του ταυτότητα».
Η εξέλιξη του Σούπερμαν δεν σταμάτησε εκεί, όμως. Σε ορισμένες εποχές είναι ένας ευγενικός στυλοβάτης της αρετής, που χλευάζεται από τους συναδέλφους του υπερήρωες της DC ως «ο μεγάλος μπλε πρόσκοπος», ενώ σε άλλες, σημειώνει ο Manning, έχει «κάποια από την αρχική του αιχμή πίσω… ως εκδικητής με μάτι για κοινωνική δικαιοσύνη».
Στιγμιότυπο από το τρέιλερ της ταινίας.
DC
Και στη νέα ταινία; Δεν ξέρουμε ακόμα ποιον Σούπερμαν θα έχουμε, οπότε διεφθαρμένοι πολιτικοί και μεγαλοκατασκευαστές θα πρέπει να έχουν τα μάτια τους στον ουρανό. Είναι ένα πουλί! Είναι αεροπλάνο! Είναι ο Σούπερ-Αναρχικός!