Η ιστορία επτά πρώην Ρώσων στρατιωτών που κατάφεραν να δραπετεύσουν από τον στρατό που έχει σταλεί για να πολεμήσει στην Ουκρανία, σε ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ του Sky News
Το βρετανικό δίκτυο Sky News δημοσιοποίησε ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ, στο οποίο συγκεντρώνει την ιστορία επτά πρώην Ρώσων στρατιωτών, που κατόρθωσαν να δραπετεύσουν από την πολεμική μηχανή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία.
Η κάμερα τούς ακολουθεί σε όλον αυτόν τον «Γολγοθά», καθώς πρόκειται για ένα ταξίδι είναι γεμάτο κινδύνους, καθώς γνωρίζουν τον φόβο ότι μπορούν να συλληφθούν ανά πάσα στιγμή.
Περπατώντας σε ένα αεροδρόμιο στη Λευκορωσία, ο Νικολάι προσπαθεί να κρατήσει χαμηλό προφίλ. Μερικές εβδομάδες νωρίτερα, πολεμούσε για τη Ρωσία στην πρώτη γραμμή στην Ουκρανία, όπου έγινε μάρτυρας αδιανόητων φρικαλεοτήτων.
Με την κουκούλα του κατεβασμένη και το βλέμμα του χαμηλωμένο, επικεντρώνεται στο σημαντικό του καθήκον: Να επιβιβαστεί στο αεροπλάνο και να συναντήσει τη γυναίκα του, Άνα, στην άλλη άκρη του κόσμου.
Υποστηρίζει ότι τον έστειλαν εκεί, ως τιμωρία επειδή αμφισβήτησε την εισβολή της Ρωσίας. Κατά τη διάρκεια μάχης, ο Νικολάι προσπάθησε να σώσει έναν Ρώσο συνάδελφο, αλλά κατέληξε στο νοσοκομείο με σοβαρό τραυματισμό στον ώμο.
«Συνέβη ένα ατύχημα – ένας άνδρας τραυματίστηκε, οπότε έτρεξα να τον βοηθήσω, αλλά άρχισαν οι βομβαρδισμοί. Καθώς έτρεχα πίσω, εξερράγη μία νάρκη. Πετάχτηκα πίσω και σκέφτηκα ότι ήταν το τέλος της ζωής μου», θυμάται.
Αυτή ήταν η στιγμή που αποφάσισε να δραπετεύσει.
Ο Νικολάι είναι ένας από τους χιλιάδες Ρώσους που έχουν λιποτακτήσει από τον στρατό του Πούτιν.
Κατά τη διάρκεια της παραγωγής του ντοκιμαντέρ του Sky News, Escaping Putin (σ.σ. Δραπετεύοντας από τον Πούτιν), επτά πρώην Ρώσοι στρατιώτες περιγράφουν πώς κατάφεραν να δραπετεύσουν από τον στρατό.
Η λιποταξία είναι μία επικίνδυνη πράξη. Μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης, αλλά για πολλούς Ρώσους στρατιώτες, που όπως ο Νικολάι, είναι απελπισμένοι να δραπετεύσουν από αυτόν τον βίαιο πόλεμο, φαίνεται να είναι η μόνη επιλογή.
Το Μέσο έλαβε πάνω από 70 βίντεο που γυρίστηκαν από στρατιώτες στο μέτωπο και καταγράφουν το επικίνδυνο ταξίδι τους ώστε να αποδράσουν από τον ρωσικό στρατό.
Πέντε από τους άνδρες περιέγραψαν πώς στρατολογήθηκαν, τις μάχες στις οποίες συμμετείχαν, τα πλημμυρισμένα χαρακώματα στα οποία κοιμούνταν και τους πολλούς συναδέλφους τους, που σκοτώθηκαν μπροστά στα μάτια τους.
Ο Ντμίτρι, ένας από τους στρατιώτες με τους οποίους μιλήσαμε, τράβηξε πάνω από δώδεκα βίντεο στην πρώτη γραμμή. Ήθελε να καταγράψει πώς ήταν η ζωή στα χαρακώματα – το κρεβάτι του, τα όπλα που του δόθηκαν και τους βομβαρδισμούς που δέχτηκε η μονάδα του.
Σχεδόν επτά μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, το Κρεμλίνο διέταξε τη μερική επιστράτευση 300.000 εφέδρων στρατιωτών. Ωστόσο, καθώς η σύγκρουση συνεχίστηκε, σχεδόν όλοι οι άνδρες σε ηλικία στρατεύσιμη υποχρεώθηκαν να καταταγούν.
Ορισμένοι στρατιώτες, όπως ο Ντμίτρι, κατατάχθηκαν εθελοντικά στο στρατό για να ξεπληρώσουν τα χρέη τους. Τότε, εργαζόταν στην κατασκευή ενδυμάτων και ζούσε σε μία αγροτική περιοχή της Ρωσίας. Τα τελευταία χρόνια, είχε συσσωρεύσει χρέη χιλιάδων ρουβλίων. Η υπογραφή στρατιωτικής σύμβασης τού παρουσιάστηκε ως διέξοδος. Ανέφερε ότι του υποσχέθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά και υπέγραψε τη σύμβαση με ένα σύνταγμα της Μόσχας.
«Τότε, δεν μου ανέφεραν ότι θα συμμετείχα σε εχθροπραξίες. Ο μισθός μου για ένα χρόνο θα ήταν αρκετός για να ξεπληρώσω όλα τα χρέη μου», λέει. Άλλοι, όμως, πιάστηκαν στην πρώτη κινητοποίηση τον Σεπτέμβριο του 2022.
Ο Ιγκόρ είναι απόφοιτος πανεπιστημίου και είχε σταθερή δουλειά πριν από τον πόλεμο. Παρά τα «πολιτικά προβλήματα» στη χώρα του, είπε ότι η κατάσταση χειροτέρεψε πολύ μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.
Την 23η Σεπτεμβρίου, μία μέρα μετά την ανακοίνωση της μερικής επιστράτευσης, ο Ιγκόρ θυμάται ότι καθόταν στο γραφείο του, στη δουλειά και μιλούσε με έναν συνάδελφο.
Η γραμματέας της εταιρείας κλήθηκε ξαφνικά να παρουσιαστεί σε ένα στρατολογικό γραφείο και επέστρεψε με ένα έγγραφο στο χέρι. Άρχισε να παραδίδει στρατολογικές κλήσεις σε όλους τους άνδρες της εταιρείας.
«Οι υπόλοιποι συνάδελφοι κι εγώ σοκαριστήκαμε που το στρατολογικό γραφείο μοίραζε κλήσεις έτσι απλά. Αυτό συνοδευόταν από νομικά έγγραφα και δεν υπήρχε καμία δυνατότητα άρνησης. Αν το έκανες, θα σε διώκουν ποινικά», είπε ο Ιγκόρ, προσθέτοντας ότι κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί την εντολή.
Ο Ιγκόρ, ο Ντμίτρι και ο Νικολάι στάλθηκαν όλοι στο μέτωπο στην Ουκρανία και πολέμησαν στο ρωσικό στρατό για μήνες.
Οι τρεις αποφάσισαν να λιποτακτήσουν και κατάφεραν να δραπετεύσουν από το μέτωπο. Ο καθένας τους βοηθήθηκε από τη ρωσική αντιπολεμική οργάνωση Idite Lesom, η οποία ιδρύθηκε ως απάντηση στην μερική κινητοποίηση του 2022.
Αν και θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό που κατάφεραν να ξεφύγουν, οι ιστορίες τους σκιαγραφούν μία σκοτεινή εικόνα της πραγματικότητας αυτού του βίαιου πολέμου.
«Κληρονομήσαμε αυτά τα ορύγματα· αυτό ήταν το μέρος όπου ζούσαμε, το πρωί ήσουν βουτηγμένος μέχρι τα γόνατα (σ.σ. στο νερό) και το νερό πλημμύριζε τα κρεβάτια μας. Προσάρμοσα γρήγορα σε αυτές τις συνθήκες διαβίωσης. Αν αρχίσεις να σκέφτεσαι και να αναλογίζεσαι όταν είσαι εκεί, θα σε σκοτώσει», είπε.
Ο Ντμίτρι περιέγραψε πώς άνδρες που επέζησαν από μερικές από τις πλέον φρικτές μάχες «έχασαν τα λογικά τους», ενώ άλλοι «κατατρώγονταν από το φόβο».
Πολύ σπάνια κυκλοφορούν βίντεο που έχουν γυριστεί από Ρώσους στην πρώτη γραμμή, ειδικά στο διαδίκτυο. Αυτό οφείλεται εν μέρει στους νόμους περί λογοκρισίας στη Ρωσία, οι οποίοι επιβάλλουν βαριές ποινές σε όσους «δυσφημούν» τον στρατό ή αντιτίθενται δημοσίως στον πόλεμο. Οι νόμοι αυτοί έχουν γίνει ακόμη πιο αυστηροί από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.
Για τον Ντμίτρι, είναι η μυρωδιά του πολέμου που τον στοιχειώνει. «Μία αηδιαστική, γλυκιά μυρωδιά, που μερικές φορές αναμιγνύεται με μυρωδιά καμένου σάρκας. Δύσκολο να τη συγκρίνεις με οτιδήποτε άλλο, αλλά αδύνατο να τη ξεχάσεις. Όλα τα δάση ήταν γεμάτα πτώματα – είναι αδύνατο να μετρήσεις πόσα ήταν γεμάτα ποντίκια που έτρωγαν τα πτώματα», περιγράφει.
Αφού έλαβε την κλήση του στο στρατό, ο Ιγκόρ στάλθηκε επίσης στο μέτωπο στην Ουκρανία. Ήταν αντίθετος με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και δεν ήθελε να πολεμήσει. Αρχικά, του ανέθεσαν καθήκοντα logistics, που τον κρατούσαν μακριά από τις άμεσες μάχες, αλλά δεν άργησε να μετατεθεί στο μέτωπο.
«Ήταν ψυχολογικά δύσκολο. Τρέμω όταν θυμάμαι τις εκρήξεις, που ήταν τόσο δυνατές. Δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο προσπάθησα να αποφύγω να πάω στο μέτωπο. Ήμουν τρομοκρατημένος που η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία», λέει, με τρεμάμενα χέρια.
Απελπισμένος να βρει μία διέξοδο από το στρατό και ακόμη και από τη Ρωσία, ο Ιγκόρ άρχισε να αναρωτιέται πώς θα μπορούσε να δραπετεύσει.
Μία μέρα, ενώ άκουγε ένα ουκρανικό ραδιοφωνικό σταθμό, άκουσε μία διαφήμιση που καλούσε τους Ρώσους στρατιώτες να δραπετεύσουν. Τότε συνειδητοποίησε ότι υπάρχουν οργανώσεις όπως η Idite Lesom και ότι ίσως υπάρχει μία διέξοδος.
Πολλοί από τους λιποτάκτες βρήκαν την Idite Lesom στα κοινωνικά μέσα, σε πλατφόρμες όπως το Instagram ή το Telegram.
Η οργάνωση ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 από τον φιλάνθρωπο και ακτιβιστή Γκριγκόρι Σβερντλίν, με στόχο να αφαιρέσει τους Ρώσους από τον στρατό του Πούτιν, «έναν στρατιώτη τη φορά».
Το όνομα Idite Lesom σημαίνει «Πήγαινε στο δάσος» ή «χάσε», το μήνυμα που, σύμφωνα με τον Γκριγκόρι, στέλνουν στον Πούτιν και την υπόλοιπη ρωσική κυβέρνηση.
Η ομάδα βοηθά τους στρατιώτες να αποφύγουν την επιστράτευση και όσους έχουν επιστρατευτεί ήδη, να διαφύγουν ή να παραδοθούν στις ουκρανικές δυνάμεις. Μέχρι στιγμής, η ομάδα λέει ότι έχει βοηθήσει σχεδόν 2.000 Ρώσους στρατιώτες να λιποτακτήσουν.
Η ρωσική αντιπολεμική ομάδα, που αρχικά είχε την έδρα στην πρωτεύουσα της Γεωργίας, Τιφλίδα, μετρά οκτώ μέλη που εργάζονται πλήρως και πάνω από 150 εθελοντές που δραστηριοποιούνται σε όλη την Ευρώπη και επικοινωνούν με τους στρατιώτες μέσω του Telegram.
Κάθε περίπτωση είναι μοναδική, ανάλογα με την τοποθεσία των λιποτακτών, τα έγγραφα που έχουν και πού θέλουν να μεταβούν. Σε κάθε λιποτάκτη δίνονται συγκεκριμένες οδηγίες: Ώρες αναχώρησης τρένων και αεροπλάνων, τρόποι να αποφύγει την ασφάλεια, τι να προσέχει και φυσικά, πώς να περάσει απαρατήρητος.
Το πρώτο μήνυμα του Ντμίτρι προς τον Ίντιτ Λέσομ ήταν απλό.
«Καλημέρα, μπορείς να με βοηθήσεις;», έγραφε.
Μετά από μερικές ανταλλαγές μηνυμάτων, του δόθηκε ραντεβού προκειμένου να επαληθευτεί η ταυτότητά του. Μόνο έπειτα από αυτό μπορούσε να ξεκινήσει ο σχεδιασμός.
Η ευκαιρία του ήρθε την άνοιξη του 2024, όταν κατάφερε να κλείσει άδεια μίας μέρας. Δεν έπρεπε να επιστρέψει στο στρατόπεδο μέχρι την επόμενη μέρα για την πρωινή αναφορά στις 08:30.
Συνολικά είχε 14 ώρες για να πάρει το διαβατήριο και άλλα έγγραφα από ένα «αξιόπιστο πρόσωπο», να λάβει ξένα χρήματα και να διαφύγει από τη χώρα.
Ο Ντμίτρι έκλεισε ένα ξενοδοχείο για μία μέρα και αγόρασε πολιτικά ρούχα. Καθώς έφευγε, απέφυγε τους πολυσύχναστους δρόμους για να μην τραβήξει την προσοχή, και κατέγραψε με το κινητό του μέρη του ταξιδιού του. Όλα πήγαιναν σύμφωνα με το σχέδιο, μέχρι που μία γέφυρα κατέρρευσε σε έναν κοντινό σιδηροδρομικό σταθμό και τον ανάγκασε να αλλάξει διαδρομή.
Αντί να πάρει το τρένο, έπρεπε να δράσει γρήγορα. Αμέσως έκλεισε ταξί για το αεροδρόμιο και επιβιβάστηκε σε αεροπλάνο για να φύγει από τη Ρωσία. «Ήταν μία μορφή προδοσίας», είπε.
Η απόδραση του Ιγκόρ
Θέλοντας να εξαφανιστεί χωρίς ίχνος, αγόρασε εισιτήρια της τελευταίας στιγμής με μετρητά όπου μπορούσε. Στη συνέχεια, όπως πολλοί άλλοι λιποτάκτες, έβαλε ό,τι μπορούσε σε μία τσάντα πριν επιβιβαστεί στην πτήση. Άλλος λιποτάκτης τράβηξε αυτό το βίντεο, καταγράφοντας τις στιγμές πριν επιβιβαστεί στο αεροπλάνο.
Οι πλέον τρομακτικές στιγμές ήρθαν κατά τη διέλευση των συνόρων. «Φοβόμουν ότι θα πατούσαν ένα κουμπί και θα με συλλάμβαναν», θυμάται. Μόνο όταν βγήκε με ασφάλεια από τη Ρωσία, πήρε μία βαθιά ανάσα και συνειδητοποίησε ότι ήταν ελεύθερος.
Ο Γκριγκόρι Σβερντλίν διηύθυνε μία φιλανθρωπική οργάνωση για τους άστεγους στην Αγία Πετρούπολη πριν από την έναρξη του πολέμου.
Ωστόσο, μετά την έναρξη του πολέμου, οι φίλοι του Γκριγκόρι τον προειδοποίησαν ότι δεν ήταν ασφαλές να παραμείνει στη Ρωσία λόγω της δημόσιας αντιπολεμικής του στάσης – οι αρχές άρχισαν επίσης να καταδιώκουν όσους διαμαρτύρονταν κατά της εισβολής.
Ο Γκριγκόρι οδήγησε χιλιάδες χιλιόμετρα σε όλη την Ευρώπη πριν φτάσει στη Γεωργία, όπου αργότερα ίδρυσε την Idite Lesom.
Τα βασικά μέλη της ομάδας και οι Ρώσοι αντιφρονούντες δραστηριοποιήθηκαν αρχικά από τη βάση στην Τιφλίδα και αργότερα στη Βαρκελώνη, όπου συναντιόνταν κάθε εβδομάδα για να συζητήσουν τους ρόλους του καθενός, από τον σχεδιασμό των διαδρομών έως τη συγκέντρωση χρημάτων για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Ωστόσο, καθώς οι σχέσεις μεταξύ των γεωργιανών και των ρωσικών αρχών γίνονταν ολοένα και στενότερες, το φθινόπωρο του 2024, η Idite Lesom θεώρησε ότι δεν ήταν ασφαλές να συνεχίσει τις δραστηριότητες στην Τιφλίδα.
Ενώ βρισκόταν στη Γεωργία, ο Γκριγκόρι ανακάλυψε ότι είχε καταχωριστεί ως «ξένος πράκτορας» από τη ρωσική κυβέρνηση, γεγονός που αποτελούσε πρόσθετη πίεση για την προσωπική του ασφάλεια και απόδειξη ότι μπορούσε να γίνει στόχος.
Ο Γκριγκόρι μαζί με άλλα βασικά μέλη μετακόμισαν στη Βαρκελώνη, όπου η ομάδα έχει πλέον την έδρα της.
Η Idite Lesom δηλώνει ότι έχει υποστηρίξει πάνω από 48.000 άτομα από την έναρξη του πολέμου. Πέρα από τη βοήθεια για την αποφυγή της σύλληψης, προσφέρει και άλλες υπηρεσίες, όπως ψυχολογική υποστήριξη και σε ορισμένες περιπτώσεις, οικονομική βοήθεια.
Οι Ρώσοι άνδρες που συλλαμβάνονται για λιποταξία, αντιμετωπίζουν έως και 15 χρόνια φυλάκισης. Τα τελευταία τρία χρόνια, το Κρεμλίνο έχει εισαγάγει μία σειρά νέων μέτρων για την καταστολή της διαφωνίας, συμπεριλαμβανομένων ποινών για όσους προσπαθούν να αποφύγουν τη στρατολόγηση.
Αν και το κόστος της απόδρασης είναι υψηλό, πολλοί από τους στρατιώτες που μίλησαν, είπαν ότι ένιωθαν ότι ήταν η μόνη τους επιλογή.
Πολλοί Ρώσοι δεν διαθέτουν διεθνές διαβατήριο, με αποτέλεσμα οι λιποτάκτες να μπορούν συχνά να εισέλθουν μόνο σε περιορισμένο αριθμό χωρών, όπως η Αρμενία και το Καζακστάν. Οι εθελοντές της Idite Lesom στη Ρωσία βοηθούν στη μεταφορά ανθρώπων μέσα από βουνά και ακόμη και πέρα από τα σύνορα, βοηθώντας αυτούς τους λιποτάκτες με μεγάλο προσωπικό κίνδυνο.
Χιλιάδες στρατιώτες και από τις δύο πλευρές έχουν σκοτωθεί σε αυτόν τον πόλεμο. Ωστόσο, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός των θανάτων Ρώσων στρατιωτών, εν μέρει επειδή η Μόσχα δεν τον δημοσιοποιεί.
Σε μία ενημέρωση των μυστικών υπηρεσιών τον Μάιο, το υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου ανέφερε ότι είναι πιθανό να έχουν σκοτωθεί περίπου 200.000 – 250.000 Ρώσοι στρατιώτες από την έναρξη του πολέμου, αλλά ο ακριβής αριθμός παραμένει άγνωστος.
Για πολλούς, η απόδραση από τον στρατό είναι μόνο η αρχή ενός νέου κεφαλαίου στη ζωή τους. Αφού έφυγαν από τη Ρωσία, πολλοί από τους στρατιώτες προσπάθησαν να αποκτήσουν διαβατήρια και να εξασφαλίσουν άσυλο, ζώντας παράλληλα στη σκιά και αντιμετωπίζοντας τη συνεχή απειλή της σύλληψης.
Η απόφαση να λιποτακτήσουν δεν επηρεάζει μόνο τα ίδια τα άτομα, αλλά και τις οικογένειες και τους αγαπημένους τους.
Σε έναν πόλεμο που μαίνεται για πάνω από τρία χρόνια, η ειρήνη φαίνεται μακρινή προοπτική για πολλούς από τους στρατιώτες. Κάποια μέρα, οι μάχες θα σταματήσουν. Όμως, το μέλλον αυτής της γενιάς ανδρών που επιβιώνουν, που επιστρέφουν στην πατρίδα τους ή δραπετεύουν, είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματά τους.
Κανένας από τους επτά στρατιώτες δεν έχει λάβει άσυλο. Η απόδραση τούς έσωσε από το μέτωπο, αλλά σηματοδότησε την αρχή ενός νέου ταξιδιού με αβέβαιο τέλος: Την επιβίωση στη σκιά. Η Idite Lesom υπογραμμίζει ότι θα συνεχίσει το έργο της, μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος.