Γιατί η Ιβήρων, το Βατοπαίδι, η Σιμωνόπετρα και η Ξενοφώντος βρίσκονται στον χάρτη της ελληνικής κυβέρνησης
Η επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Άγιον Όρος στις 4 και 5 Ιουλίου εντάσσεται, σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο θεσμικής και εκκλησιαστικής παρουσίας της ελληνικής κυβέρνησης στην καρδιά της Ορθοδοξίας. Ωστόσο, η επιλογή των μονών που συμπεριλαμβάνονται στο επίσημο πρόγραμμα και οι αντιδράσεις ορισμένων εξ αυτών που αποκλείστηκαν, δεν μπορούν να ιδωθούν εκτός του γεωπολιτικού υποβάθρου που διαμορφώνει σήμερα τον παγκόσμιο ορθόδοξο χάρτη.
Το Άγιον Όρος δεν λειτουργεί απλώς ως τόπος άσκησης και πνευματικότητας καθώς αποτελεί μικρογραφία του ευρύτερου εκκλησιαστικού κόσμου, με κάθε μονή να εκφράζει διαφορετικά εκκλησιαστικά ρεύματα, θεολογικές προσεγγίσεις και γεωπολιτικά ερείσματα, όπως επισημαίνουν εκκλησιαστικές πηγές. Η διαδρομή του πρωθυπουργού από τις Καρυές στην Ιβήρων και από το Βατοπαίδι στη Σίμωνος Πέτρας και τη Ξενοφώντος συνιστά, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, διατύπωση θέσεων. Πρόκειται για έμμεση τοποθέτηση της ελληνικής πολιτείας υπέρ μονών που λειτουργούν εντός της γραμμής θεσμικής κανονικότητας, ενισχύοντας τις γέφυρες επικοινωνίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Μονή Ιβήρων
Η Μονή Ιβήρων κατέχει στον αγιορειτικό ιστό ρόλο διαχρονικού θεματοφύλακα πνευματικής συνέχειας και μοναστικής ισορροπίας. Η γεωργιανή της καταγωγή έχει απορροφηθεί στο σώμα της ελληνικής ορθόδοξης παράδοσης, χωρίς να εξαλείψει την αρχική της φυσιογνωμία. Αυτό το ιστορικό υπόβαθρο προσδίδει στη μονή χαρακτήρα υπερεθνικής πνευματικής νηφαλιότητας.
Η Ιβήρων λειτουργεί ως πνευματικός πόλος σταθερότητας, που δεν εγγράφεται σε εθνοφυλετικά συστήματα πίστης. Οι σχέσεις της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραμένουν θεσμικά ενταγμένες, χωρίς προβολή. Απέναντι στη ρωσική και σερβική εκκλησιαστική παρουσία, η Ιβήρων διατηρεί στάση ευγενούς αποστασιοποίησης. Η Παναγία Πορταΐτισσα λειτουργεί ως κοινός πνευματικός πόλος για τον σλαβικό κόσμο, χωρίς όμως αυτό να μετατρέπεται σε εσωτερική επιρροή. Η επιλογή της στο πρόγραμμα της επίσκεψης αναγνωρίζει αυτή τη σιωπηρή συνέπεια.
Μονή Βατοπαιδίου
Η Μονή Βατοπαιδίου υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια ενός πνευματικού καθιδρύματος. Υπό την ηγουμενία του Εφραίμ έχει αναδειχθεί σε φορέα υψηλής επιρροής και επικοινωνιακής εμβέλειας, με δίκτυα σε Ελλάδα, Κύπρο, Ρωσία και Σερβία. Η παρουσία του πρωθυπουργού στο Βατοπαίδι επιβεβαιώνει την ανάγκη διατήρησης ισορροπιών σε ένα μεταβαλλόμενο εκκλησιαστικό περιβάλλον.
Η σχέση της μονής με το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι θεσμικά θεμελιωμένη, χωρίς να υφίσταται οργανική εμπλοκή στις πατριαρχικές πρωτοβουλίες. Το Βατοπαίδι δεν αντιτάχθηκε στη στάση του Φαναρίου στο ουκρανικό ζήτημα, αλλά και δεν εντάχθηκε ενεργά στο αφήγημα υπέρ της Αυτοκεφαλίας. Διατηρεί γραμμές επικοινωνίας με τη Μόσχα και τον σερβικό εκκλησιαστικό χώρο, υποδεχόμενο προσκυνητές, επισκόπους και χρηματοδοτήσεις. Η Βουλγαρία είναι παρούσα μόνο περιφερειακά.
Η επίσκεψη του πρωθυπουργού στο Βατοπαίδι δεν είναι μόνο τιμητική. Είναι αναγνώριση ενός φορέα που λειτουργεί ως γέφυρα με τον σλαβικό κόσμο, χωρίς ρήξεις με την Κωνσταντινούπολη.
Μονή Σίμωνος Πέτρας
Η Σιμωνόπετρα αντιπροσωπεύει μοναστικό πρότυπο που ξεπερνά τις εθνικές ταυτότητες. Με πνευματικό αποτύπωμα που επεκτείνεται στον δυτικό κόσμο, η μονή λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για τη θεολογική καθολικότητα της Ορθοδοξίας. Οι σχέσεις της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι διαυγείς και πνευματικά θεμελιωμένες, χωρίς θεσμικές υπερβολές.
Η Σιμωνόπετρα προσελκύει μοναχούς και προσκυνητές από τη Γαλλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ευρύτερη Ορθόδοξη διασπορά, λειτουργώντας ως πνευματικός σύνδεσμος της Ανατολής με τη Δύση. Δεν υπάρχει εμφανής σχέση με ρωσικές ή βαλκανικές Εκκλησίες. Η διανυκτέρευση του πρωθυπουργού εκεί αποτελεί επιλογή στρατηγικής στήριξης μιας μονής που εκπέμπει οικουμενικό μήνυμα σταθερότητας.
Ιερά Μονή Ξενοφώντος
Η Ξενοφώντος έχει καταστεί τα τελευταία χρόνια σε σταθερό αγιορειτικό στήριγμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η υποδοχή του Επιφανίου Ουκρανίας αποτέλεσε κορυφαία πράξη θεσμικής ένταξης στη στρατηγική του Φαναρίου. Η μονή δεν επιδίωξε εξισορρόπηση με τη Μόσχα και δέχθηκε το κόστος των αντιδράσεων και αυτός είναι ένας λόγος που η σχέση της με τη Ρωσική Εκκλησία έχει διακοπεί. Μεγάλο μέρος των ρωσικών προσκυνημάτων έχει αποσυρθεί, ενώ σε σλαβικούς κύκλους η μονή θεωρείται εκτός πνευματικής επικοινωνίας. Η επίσκεψη του πρωθυπουργού λειτουργεί ως πράξη υποστήριξης προς μια μονή που αναλαμβάνει δημόσια την ευθύνη υπεράσπισης του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το μπλοκ των αντιδρώντων και η γεωπολιτική του σκιώδους μετώπου
Οι Μονές Φιλοθέου, Καρακάλλου, Κωνσταμονίτου, Δοχειαρίου, Γρηγορίου, Κουτλουμουσίου και Αγίου Παύλου, με σημείο αναφοράς τη Μεγίστη Λαύρα, συγκροτούν έναν ετερόκλητο αλλά σαφώς διακριτό πυρήνα αντίδρασης. Οι σχέσεις τους με τη Μόσχα είναι παλαιές, είτε μέσω προσκυνημάτων είτε μέσω θεολογικών συγγενειών, επισημαίνουν εκκλησιαστικοί κύκλοι.
Η αντίδραση δεν είναι ενιαία. Ορισμένες μονές λειτουργούν με συντηρητική αντίληψη περί συνοδικότητας. Άλλες ενισχύονται από ρωσικές πηγές και παραμένουν εχθρικές προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η φυσική εγγύτητα Μονών δεν συνοδεύτηκε από προσέγγιση
Ωστόσο, το πιο αποκαλυπτικό στοιχείο της επίσκεψης εντοπίζεται όχι μόνο σε όσα περιλαμβάνει το πρόγραμμα, αλλά και σε όσα απουσιάζουν. Επτά μονές φέρονται να αντιδρούν ή να απέχουν σιωπηρά από το πλαίσιο της επίσκεψης, με πρωταγωνιστικό ρόλο της Μεγίστης Λαύρας. Αξιοσημείωτο είναι πως αρκετές από αυτές τις μονές βρίσκονται σε μικρή ή και ελάχιστη απόσταση από τα μοναστήρια που τελικά περιλήφθηκαν στους σταθμούς του Κυριάκου Μητσοτάκη. Η φυσική εγγύτητα δεν συνοδεύτηκε από προσέγγιση.
Η Μονή Φιλοθέου απέχει μόλις 820 μέτρα από την Ιβήρων, η Καρακάλλου μόλις 940 μέτρα. Η Μονή Γρηγορίου βρίσκεται σε απόσταση 1,13 χιλιομέτρων από τη Σίμωνος Πέτρας, ενώ η Αγίου Παύλου σε απόσταση 1,72 χιλιομέτρων. Η Κουτλουμουσίου δεν ξεπερνά τα 1,77 χιλιόμετρα απόσταση από την Ιβήρων. Αυτά τα δεδομένα καταγράφουν ένα μοναδικό φαινόμενο: μοναστικά κέντρα που βρίσκονται σε φυσική γειτονία με τις επισκέψιμες μονές, επιλέγουν ή επιλέγονται να παραμείνουν εκτός επαφής.
Η γεωγραφική εγγύτητα μεγεθύνει την απόσταση. Ο πρωθυπουργός επισκέπτεται το Βατοπαίδι, ενώ λίγα χιλιόμετρα μακριά η Κωνσταμονίτου, η Καρακάλλου και η Δοχειαρίου δεν συμμετέχουν καν στο επίσημο αφήγημα της επίσκεψης. Η επιλογή της διανυκτέρευσης στη Σιμωνόπετρα, μια ανάσα από τη Γρηγορίου και την Αγίου Παύλου, δείχνει ότι η παρουσία του Κυριάκου Μητσοτάκη τοποθετείται μέσα σε μια εκ των πραγμάτων διαιρεμένη πνευματική γεωγραφία. Η Ξενοφώντος επιλέγεται ως τελευταίος σταθμός. Οι γειτονικές της μονές, σιωπηλές ή επιφυλακτικές, υποδηλώνουν τον χάρτη των εσωτερικών αποστάσεων που δεν φαίνονται στον επίσημο χάρτη της επίσκεψης.