Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ συγκεντρώνονται σήμερα (24/6) στη Χάγη για μια ιστορική Σύνοδο Κορυφής που θα μπορούσε να αμαυρωθεί από διαιρέσεις. Η συνεχιζόμενη υποστήριξη προς την Ουκρανία, καθώς και οι υψηλότερες αμυντικές δαπάνες από τους συμμάχους, αποτελούν βασικά θέματα στην ατζέντα των συνομιλιών
Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ, συγκεντρώνονται στη Χάγη της Ολλανδίας για μια ετήσια Σύνοδο Κορυφής εν μέσω του συνεχιζόμενου πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία και της αβεβαιότητας για το μέλλον της Ουάσιγκτον στη συμμαχία. Η Σύνοδος Κορυφής η οποία ξεκινά σήμερα (24/6) και διαρκεί δύο ημέρες, είναι η πρώτη στην οποία συμμετέχει ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο για τη δεύτερη θητεία του. Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε, πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας, θα προεδρεύσει επίσης της συνάντησης για πρώτη φορά.
Μεταξύ των αναμενόμενων θεμάτων συζήτησης είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία και το πόσα χρήματα δαπανούν τα κράτη μέλη για τη συλλογική τους άμυνα, ένα αμφιλεγόμενο σημείο ιδιαίτερα για τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ υποστηρίζει εδώ και καιρό ότι οι ΗΠΑ επωμίζονται υπερβολικά μεγάλο μέρος του οικονομικού βάρους και ζητάει και απο τις άλλες χώρες να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες.
Ωστόσο, η συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, στην οποία εντάχθηκαν οι ΗΠΑ το περασμένο Σαββατοκύριακο, θα μπορούσε να επισκιάσει τη σύνοδο κορυφής. Στις 23 Ιουνίου, το Ιράν εκτόξευσε πυραύλους στην αεροπορική βάση Αλ Ουντέιντ των ΗΠΑ στο Κατάρ, μια ημέρα αφότου οι ΗΠΑ χτύπησαν τρεις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις. Ο Τραμπ έκτοτε ισχυρίστηκε ότι το Ισραήλ και το Ιράν συμφώνησαν σε κατάπαυση του πυρός, η οποία τις τελευταίες ώρες φέρεται να έχει παραβιαστεί
Μόλις πριν από μια εβδομάδα, τα πράγματα φαίνονταν ρόδινα. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε ήταν αισιόδοξος ότι τα ευρωπαϊκά μέλη και ο Καναδάς θα δεσμεύονταν να επενδύσουν τουλάχιστον τόσο μεγάλο μέρος της οικονομικής τους ανάπτυξης στην άμυνα όσο κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες για πρώτη φορά. Στη συνέχεια, η Ισπανία απέρριψε τον νέο στόχο του ΝΑΤΟ να δαπανά κάθε χώρα το 5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της για αμυντικές ανάγκες, αποκαλώντας τον «παράλογο». Ο Τραμπ επιμένει σε αυτό το ποσό. Η συμμαχία λειτουργεί με βάση μια συναίνεση που απαιτεί την υποστήριξη και των 32 μελών. Την επόμενη μέρα, ο Τραμπ δήλωσε ότι οι ΗΠΑ δεν θα πρέπει να σεβαστούν τον στόχο.
Επιτέθηκε μάλιστα στην κυβέρνηση του πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσες, λέγοντας: «Το ΝΑΤΟ θα πρέπει να αντιμετωπίσει την Ισπανία. Η Ισπανία έχει πληρώσει πολύ λίγο». Επέκρινε επίσης τον Καναδά ως «κακοπληρωτή». Η Ισπανία ήταν η χώρα με τις χαμηλότερες δαπάνες στη συμμαχία πέρυσι, διοχετεύοντας λιγότερο από το 2% του ΑΕΠ της σε αμυντικές δαπάνες
Στη συνέχεια, ο Τραμπ διέταξε τον βομβαρδισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στο Ιράν. Το 2003, ο πόλεμος υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στο Ιράκ δίχασε βαθιά το ΝΑΤΟ, καθώς η Γαλλία και η Γερμανία ηγήθηκαν της αντίθεσης στην επίθεση, ενώ η Βρετανία και η Ισπανία προσχώρησαν στον συνασπισμό. Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι και ο Καναδάς θέλουν επίσης η Ουκρανία να βρεθεί στην κορυφή της ατζέντας της Συνόδου Κορυφής, αλλά είναι επιφυλακτικοί ότι ο Τραμπ μπορεί να μην θέλει να κλέψει τα φώτα της δημοσιότητας ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Η διήμερη σύνοδος κορυφής στη Χάγη περιλαμβάνει ένα άτυπο δείπνο την Τρίτη και μία συνεδρίαση εργασίας το πρωί της Τετάρτης. Έχει συνταχθεί μια πολύ σύντομη δήλωση για να διασφαλιστεί ότι η συνάντηση δεν θα εκτροχιαστεί από διαμάχες για τις λεπτομέρειες και διατύπωση.
Ο Οργανισμός που γεννήθηκε το 1949
Με ημερομηνία γέννησης το 1949, ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου σχηματίστηκε από 12 έθνη για να αντιμετωπίσει την απειλή της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, κυρίως μέσω μιας ισχυρής παρουσίας των ΗΠΑ στην ήπειρο.
Η αντιμετώπιση της Μόσχας είναι στο DNA του. Η διατήρηση της ειρήνης εκτός του ευρωατλαντικού χώρου δεν είναι. Το ΝΑΤΟ έχει αυξηθεί σε 32 χώρες από τότε που υπογράφηκε η Συνθήκη της Ουάσιγκτον πριν από 75 χρόνια. Η Σουηδία εντάχθηκε πέρυσι, ανησυχώντας για μια ολοένα και πιο επιθετική Ρωσία. Η συλλογική εγγύηση ασφάλειας του ΝΑΤΟ – το Άρθρο 5 της συνθήκης – στηρίζει την αξιοπιστία του.
Είναι μια πολιτική δέσμευση όλων των χωρών να βοηθήσουν οποιοδήποτε μέλος του οποίου η κυριαρχία ή το έδαφος ενδέχεται να δεχτεί επίθεση. Ο Τραμπ έχει αφήσει να εννοηθεί ότι έχει δεσμευτεί σε αυτό, αλλά έχει επίσης σπείρει αμφιβολίες για τις προθέσεις του. Έχει δηλώσει ότι οι ΗΠΑ σκοπεύουν να παραμείνουν μέλος της συμμαχίας.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι το πιο ισχυρό μέλος του ΝΑΤΟ. Ξοδεύουν πολύ περισσότερα στην άμυνα από οποιονδήποτε άλλο σύμμαχο και υπερτερούν κατά πολύ των εταίρων τους όσον αφορά τη στρατιωτική ισχύ. Η Ουάσινγκτον παραδοσιακά καθοδηγούσε την ατζέντα, αλλά έχει υποχωρήσει υπό τον Τραμπ. Το πυρηνικό οπλοστάσιο των ΗΠΑ παρέχει επίσης στρατηγική αποτροπή έναντι των επίδοξων αντιπάλων.
Με τον Τραμπ να απαιτεί μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες, δεν είναι σαφές ποιος θα είναι ο ρόλος που θα παίξει η Ουκρανία στη σύνοδο κορυφής. Ο Ζελένσκι έχει προσκληθεί, αλλά δεν είναι σαφές εάν θα έχει θέση στο τραπέζι του ΝΑΤΟ, αν και μπορεί να συμμετάσχει στο δείπνο της Τρίτης. Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνήθως κυριαρχεί σε τέτοιες συναντήσεις.
Σε γενικές γραμμές, το ίδιο το ΝΑΤΟ δεν εξοπλίζει την Ουκρανία. Ως οργανισμός, δεν διαθέτει όπλα. Συλλογικά, παρέχει μόνο μη θανατηφόρα υποστήριξη -καύσιμα, ιατρικά εφόδια και εξοπλισμό για την αντιμετώπιση drones ή ναρκών.
Αλλά μεμονωμένα, τα μέλη στέλνουν όπλα. Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι παρείχαν το 60% της στρατιωτικής υποστήριξης που έλαβε η Ουκρανία το 2024. Το ΝΑΤΟ συντονίζει αυτές τις παραδόσεις όπλων μέσω ενός κόμβου στα πολωνικά σύνορα και βοηθά στην οργάνωση της εκπαίδευσης των ουκρανικών στρατευμάτων.
Ένα βασικό μέρος της δέσμευσης των συμμάχων να υπερασπίζονται ο ένας τον άλλον είναι η αποτροπή της Ρωσίας, ή οποιουδήποτε άλλου αντιπάλου, από το να επιτεθεί εξαρχής. Η Φινλανδία και η Σουηδία εντάχθηκαν πρόσφατα στο ΝΑΤΟ λόγω αυτής της ανησυχίας.
Σύμφωνα με τα νέα στρατιωτικά σχέδια του ΝΑΤΟ, 300.000 στρατιωτικοί θα αναπτυχθούν εντός 30 ημερών για να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε επίθεση, είτε στην ξηρά, στη θάλασσα, από αέρος είτε στον κυβερνοχώρο. Αλλά οι ειδικοί αμφιβάλλουν για το αν οι σύμμαχοι θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν τον αριθμό των στρατευμάτων.
Λόγω των υψηλών αμυντικών δαπανών των ΗΠΑ εδώ και πολλά χρόνια, οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν περισσότερο προσωπικό και ανώτερα όπλα, αλλά και σημαντικά μεταφορικά και υλικοτεχνικά μέσα. Άλλοι σύμμαχοι αρχίζουν, ωστόσο, να ξοδεύουν περισσότερα. Μετά από χρόνια περικοπών, τα μέλη του ΝΑΤΟ δεσμεύτηκαν να αυξήσουν τους εθνικούς αμυντικούς προϋπολογισμούς τους το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε παράνομα την Κριμαία στην Ουκρανία.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ συμφώνησαν να ορίσουν το 2% του ΑΕΠ ως το ελάχιστο επίπεδο δαπανών. Πέρυσι, 22 χώρες αναμενόταν να επιτύχουν αυτόν τον στόχο, από μόλις τρεις πριν από μια δεκαετία. Στη Χάγη, οι σύμμαχοι αναμενόταν να αυξήσουν το ποσό στο 3,5%, συν ένα επιπλέον 1,5% για πράγματα όπως η βελτίωση δρόμων, γεφυρών, λιμανιών και αεροδρομίων ή η προετοιμασία των κοινωνιών για την αντιμετώπιση μελλοντικών συγκρούσεων. Το αν θα το κάνουν τώρα παραμένει ανοιχτό ερώτημα.
Αμυντικές δαπάνες
Η αύξηση του ποσού που δαπανά κάθε μέλος για την άμυνα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι επίσης ένα σημαντικό θέμα. Το 2023, καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία εισήλθε στο δεύτερο έτος του, οι ηγέτες του ΝΑΤΟ συμφώνησαν να αυξήσουν τις δαπάνες για τους εθνικούς αμυντικούς προϋπολογισμούς σε τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ έως το 2024, από το προηγούμενο όριο του 1,5%. Ωστόσο, δεν το έχουν κάνει όλα τα μέλη, καθώς μόνο 22 χώρες μέλη έχουν επιτύχει τον στόχο. Το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Κροατία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, το Μαυροβούνιο, η Πορτογαλία, η Σλοβενία και η Ισπανία δεν πέτυχαν αυτόν τον στόχο το 2024.
Οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ έχουν επίσης δεχθεί πυρά από την κυβέρνηση Τραμπ, η οποία κατηγορεί τη συμμαχία ότι βασίζεται υπερβολικά στη χρηματοδότηση των ΗΠΑ και έχει απαιτήσει από άλλους να αυξήσουν τις δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ.
Οι ΗΠΑ συνεισφέρουν επί του παρόντος το 15,8% στις ετήσιες δαπάνες του ΝΑΤΟ ύψους 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ο Τραμπ έχει επίσης εκφράσει αμφιβολίες για το εάν η συμμαχία θα πρέπει να υπερασπιστεί τις χώρες που δεν δαπανούν αρκετά. Τον Μάιο, ο απεσταλμένος των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, Matthew Whitaker, δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι «το 5% είναι ο αριθμός μας. Ζητάμε από τους συμμάχους μας να επενδύσουν στην άμυνά τους όπως το εννοούν».
Λόγω αυτής της πίεσης, ο Ρούτε είναι πιθανό να ζητήσει από τα κράτη μέλη να θέσουν έναν νέο στόχο 5% του ΑΕΠ για τους αμυντικούς προϋπολογισμούς τους έως το 2032, με περίπου 1,5 ποσοστιαίες μονάδες από αυτό να διατίθενται για «ήπιες δαπάνες» σε υποδομές και κυβερνοασφάλεια. Ωστόσο, ορισμένες χώρες, όπως η Ισπανία, έχουν απορρίψει την αύξηση ως μη ρεαλιστική.
Εν τω μεταξύ, ο Ρούτε έχει επίσης προτρέψει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν την παραγωγή όπλων και αμυντικών συστημάτων. «Έχουμε φανταστικές βιομηχανικές εταιρείες στις ΗΠΑ, σε όλη την Ευρώπη και τον Καναδά, αλλά δεν παράγουν με ταχύτητα», δήλωσε σε δήλωσή του στις 12 Ιουνίου. «Επομένως, χρειαζόμαστε περισσότερες βάρδιες, περισσότερες γραμμές παραγωγής». Ορισμένα μέλη έχουν ήδη ανακοινώσει σχέδια για την αύξηση των αμυντικών δαπανών.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσε σχέδια για να φέρει τη χώρα σε «ετοιμότητα πολέμου». Η Στρατηγική Αναθεώρηση Άμυνας (SDR) περιλαμβάνει νέες επενδύσεις σε πυρηνικές κεφαλές, έναν στόλο νέων υποβρυχίων και νέα εργοστάσια πυρομαχικών. Ωστόσο, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έχει μέχρι στιγμής δεσμευτεί να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες από 2,3% που είναι σήμερα σε 2,5% έως το 2027 – με «φιλοδοξία» να τις αυξήσει στο 3% στο επόμενο κοινοβούλιο (μετά το 2029) – δεν είναι σαφές εάν υπάρχουν σχέδια για περαιτέρω αύξηση αυτού του ποσοστού.
Ηγεσία της ΕΕ στο ΝΑΤΟ
Οι ευρωπαϊκές χώρες επιδιώκουν ολοένα και περισσότερο να αναβαθμίσουν τους ηγετικούς τους ρόλους σε περίπτωση που ο Τραμπ αποχωρήσει μονομερώς από το ΝΑΤΟ, ανέφερε η βρετανική εφημερίδα Financial Times τον Μάρτιο.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία και οι σκανδιναβικές χώρες ήταν μεταξύ εκείνων που συμμετείχαν σε άτυπες αλλά δομημένες συζητήσεις για την αναδιοργάνωση των οικονομικών του μπλοκ ώστε να αντικατοπτρίζουν τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές δαπάνες και ήλπιζαν να παρουσιάσουν ένα σχέδιο στις ΗΠΑ πριν από τη σύνοδο κορυφής, ανέφερε η εφημερίδα.
Παρόλο που ο Τραμπ δεν έχει δηλώσει ότι οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν από το ΝΑΤΟ, η στάση της Ουάσιγκτον έχει οδηγήσει την ΕΕ να προετοιμάζεται για μια πιθανή αποχώρηση από τη συμμαχία. Οι συνομιλίες θα μπορούσαν πιθανότατα να αγγίξουν μια πιθανή πρόταση από την ΕΕ.
Ήδη, οι ΗΠΑ εκτιμάται ότι έχουν δαπανήσει το 3,19% του ΑΕΠ τους το 2024 για την άμυνα, από 3,68% πριν από μια δεκαετία, όταν όλα τα μέλη αρχικά υποσχέθηκαν να αυξήσουν τις δαπάνες μετά την προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας στην Ουκρανία από τη Ρωσία. Θα χρειαστούν περίπου πέντε έως δέκα χρόνια αυξημένων δαπανών της ΕΕ για να αντικατασταθούν οι τρέχουσες δυνατότητες των ΗΠΑ, ανέφερε η εφημερίδα FT.