Οι επιθέσεις του Ισραήλ στο Ιράν ανάγκασαν τις ΗΠΑ να αλλάξουν το σχέδιό τους για διπλωματική συμφωνία με την Τεχεράνη, δυσχεραίνοντας τις προσπάθειες απεμπλοκής τους από την περιοχή. Πώς θα μπορούσε να λήξει η νέα κρίση
Πριν από ένα χρόνο, το Ισραήλ αντιμετώπιζε δυσκολίες -είχε βαλτώσει στη Γάζα, ήταν περιτριγυρισμένο από ιρανόφιλους εχθρούς και δεχόταν πιέσεις από την Ουάσινγκτον να σταματήσει τις εχθροπραξίες. Τώρα, αναδιαμορφώνει τη Μέση Ανατολή με τους δικούς του όρους και αναγκάζει την κυβέρνηση Τραμπ να προσπαθήσει να προλάβει τα χειρότερα καθώς οι Ισραηλινοί ηγέτες εντείνουν τις επιθέσεις εναντίον του Ιράν. Οι κινήσεις αυτές θα μπορούσαν να ανατρέψουν τις παγκόσμιες αγορές και να αναδιαμορφώσουν τη γεωπολιτική ακόμη και να οδηγήσουν τις ΗΠΑ σε μια περιφερειακή ανάφλεξη.
Με μια σειρά από τολμηρές επιχειρήσεις πληροφοριών και σφοδρές στρατιωτικές εκστρατείες, το Ισραήλ ουσιαστικά απενεργοποίησε τους Ιρανούς συμμάχους Χαμάς και Χεζμπολάχ, ενώ παράλληλα προκάλεσε την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία. Τώρα μεταφέρει την μάχη απευθείας στην Τεχεράνη. Χρησιμοποίησε την κάλυψη των αμερικανικών διπλωματικών προσπαθειών για να εξαπολύσει μια αιφνιδιαστική επίθεση που ξεπερνά κατά πολύ το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, στοχεύοντας αντ’ αυτού να παραλύσει το θεοκρατικό καθεστώς της χώρας.
Η μάχη έχει επίσης εκτρέψει την αμερικανική πολιτική από την πορεία που είχε χαράξει ο πρόεδρος Τραμπ νωρίτερα φέτος. Αφού πίεσε επί μακρόν για μια ειρηνική, διπλωματική λύση για να εμποδίσει το Ιράν να αναπτύξει πυρηνικά όπλα, επαίνεσε τις αεροπορικές επιδρομές του Ισραήλ και προειδοποίησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «Το Ιράν πρέπει να κάνει συμφωνία, πριν να είναι αργά».
Ο Τραμπ, ο οποίος είχε προηγουμένως δεσμευτεί να αποσυνδέσει τις ΗΠΑ από τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, διέταξε τα πολεμικά πλοία και τα μαχητικά αεροσκάφη των ΗΠΑ να υπερασπιστούν το Ισραήλ από τις ιρανικές αντεπιθέσεις. Οποιαδήποτε κίνηση του Ιράν να στοχεύσει αμερικανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις ή να βυθίσει τις αποστολές πετρελαίου του Περσικού Κόλπου θα μπορούσε να εμπλέξει την Ουάσινγκτον βαθύτερα.
Μέχρι στιγμής, η επίθεση δεν έχει προκαλέσει την ευρύτερη σύγκρουση που πολλοί φοβήθηκαν. Το Ιράν έχει εξαπολύσει μπαράζ πυραύλων στο Ισραήλ σε απάντηση, αλλά με περιορισμένο αποτέλεσμα. Οι ηγέτες και το κατεστημένο ασφαλείας του Ισραήλ αρχίζουν να μιλάνε για την πιθανότητα μιας νίκης που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει την υπάρχουσα τάξη.
«Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η ημέρα της απελευθέρωσής σας από την τυραννία είναι πιο κοντά από ποτέ», δήλωσε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου απευθυνόμενος στον ιρανικό λαό την Παρασκευή. «Και όταν συμβεί αυτό, οι Ισραηλινοί και οι Ιρανοί θα ανανεώσουν μαζί τη συνθήκη μεταξύ των δύο αρχαίων εθνών. Μαζί θα φέρουμε ένα μέλλον ευημερίας, ειρήνης και ελπίδας».
Η νέα ατζέντα του Ισραήλ στην περιοχή εφαρμόζεται καθώς οι ΗΠΑ επικεντρώνονται όλο και περισσότερο σε εσωτερικά ζητήματα και γεωπολιτικές απειλές αλλού. Ο Τραμπ έχει απορρίψει δεκαετίες προτεραιοτήτων στην εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή. Οι επιδρομές του στην περιοχή, αν και φιλόδοξες, ήταν ασταθείς.
Λίγο πριν αναλάβει καθήκοντα, η παρέμβασή του βοήθησε να κλείσει μια ασαφή συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα. Αλλά η προσοχή του σε αυτή τη σύγκρουση κλονίστηκε μετά την ένταση μεταξύ Ουκρανίας και Ιράν. Ξεκίνησε προσπάθειες για την ανασυγκρότηση της Γάζας ως τουριστικού προορισμού και την εξόντωση των μαχητών Χούτι της Υεμένης, μόνο και μόνο για να χάσει το ενδιαφέρον του αργότερα. Αυτό άνοιξε την πόρτα για έναν πιο στοχοπροσηλωμένο ηγέτη όπως ο Νετανιάχου να εφαρμόσει δυναμικά το όραμά του.
Το Ισραήλ αντιμετωπίζει τώρα την πρόκληση να μετατρέψει τις νίκες του σε μια πιο μόνιμη επιτυχία με στόχο την απομάκρυνση της απειλής από το Ιράν, το οποίο έχει συγκεντρώσει ένα τεράστιο οπλοστάσιο πυραύλων και έχει παρατάξει συμμάχους για να εκπληρώσει τη μακροχρόνια υπόσχεσή του να εξαλείψει το εβραϊκό κράτος. Η άμεση ανάγκη είναι να σημειωθεί μεγαλύτερη πρόοδος στον στόχο της καταστροφής του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.
Ο στρατός του έχει περάσει μέρες καταστρέφοντας την ιρανική αεράμυνα με αεροπορικές επιδρομές και μυστικές επιχειρήσεις, δίνοντάς του τη δυνατότητα να επιτίθεται σχεδόν όποτε θέλει. Αλλά δεν έχει ακόμη προκαλέσει εκτεταμένες ζημιές στο βαθιά θαμμένο και ευρέως διασκορπισμένο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Το Ισραήλ δήλωσε την Παρασκευή ότι προκάλεσε σημαντικές ζημιές χτυπώντας το υπόγειο συγκρότημα στη Νατάνζ, το οποίο περιλαμβάνει μια πολυεπίπεδη αίθουσα εμπλουτισμού που περιέχει μηχανές φυγοκέντρισης και πρόσθετες υποδομές υποστήριξης.
Η επιτυχία θα απαιτήσει την εξάλειψη της εγκατάστασης εμπλουτισμού ουρανίου στο Φόρντοου, στην οποία το Ισραήλ δεν έχει ακόμη επιτεθεί σοβαρά, και την καταστροφή των αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου που το Ιράν μπορεί να έχει ήδη διασκορπίσει σε όλη τη χώρα. Ο κίνδυνος είναι ότι η αποτυχία θα μπορούσε να οδηγήσει το Ιράν να επιταχύνει τις εργασίες του για μια βόμβα.
«Το μέλλον τόσο του Ισραήλ όσο και του Ιράν συνδέεται με το αν το Ιράν θα έχει πυρηνικό πρόγραμμα στο τέλος αυτής της σύγκρουσης», δήλωσε ο Τζόναθαν Πανίκοφ, πρώην αξιωματικός των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών που τώρα εργάζεται στο Ατλαντικό Συμβούλιο. «Εάν το κάνει, η ικανότητα του Ιράν να ανοικοδομήσει και να ασκήσει επιρροή σε όλη την περιοχή θα παραμείνει σε μεγάλο βαθμό άθικτη. Εάν δεν το κάνει, θα ανατείλει μια νέα μέρα που δεν έχουμε δει εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες».
Ελάχιστοι περιορισμοί από τις ΗΠΑ
Μέχρι το απόγευμα της Κυριακής, το Ισραήλ είχε χτυπήσει περισσότερους από 250 στόχους σε 50 ώρες συνεχών επιθέσεων. Μέχρι στιγμής, η κυβέρνηση Τραμπ δεν το χαλιναγωγεί. Αυτή είναι μια σημαντική μετατόπιση από δεκαετίες εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Ήδη από την κρίση του Σουέζ το 1956, οι ΗΠΑ υποστήριζαν ταυτόχρονα το Ισραήλ, ενώ παράλληλα φρέναραν τις φιλοδοξίες του, ελπίζοντας να αποτρέψουν την κλιμάκωση των συγκρούσεων.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν άσκησε συνεχή πίεση στον Νετανιάχου για να μειώσει την ένταση των επιθέσεων που θα μπορούσαν να βλάψουν τους πολίτες, να τερματίσει τον πόλεμο στη Γάζα και να αποκλιμακώσει την ένταση με τη Χεζμπολάχ στο βορρά. Όταν το Ιράν και το Ισραήλ ενεπλάκησαν στην πρώτη τους άμεση ανταλλαγή πυρών πέρυσι, η κυβέρνηση προέτρεψε το Ισραήλ να μην χτυπήσει τον πυρηνικό ή ενεργειακό τομέα του Ιράν από φόβο κλιμάκωσης. Αυτή η πίεση τελικά διαμόρφωσε την απάντηση του Ισραήλ.
Αυτή τη φορά, ο Τραμπ έχει επιβάλει λίγους περιορισμούς στη στόχευση του Ισραήλ. Ο πρόεδρος ζήτησε επανειλημμένα από τον Νετανιάχου φέτος να αναβάλει την στρατιωτική δράση για να δώσει στις πυρηνικές συνομιλίες με επικεφαλής τον ειδικό απεσταλμένο Στιβ Γουίτκοφ μια ευκαιρία να λειτουργήσουν. Αλλά υποχώρησε την περασμένη εβδομάδα, όταν ο Νετανιάχου του υπενθύμισε ότι η δική του δίμηνη προθεσμία για να καταλήξει το Ιράν σε συμφωνία είχε λήξει, σύμφωνα με αξιωματούχους που γνωρίζουν το τηλεφώνημα μεταξύ των δύο ηγετών.
Ο μεγαλύτερος περιορισμός θα μπορούσε να προέλθει από το εσωτερικό του Ισραήλ. Μετά από 20 μήνες πολέμου, πολλοί έχουν κουραστεί. Υπάρχει ευρεία υποστήριξη για στρατιωτική δράση κατά του Ιράν, αλλά αυτό έρχεται μετά από πολλές κλήσεις πολιτών-στρατιωτών, διαταράσσοντας τις δουλειές και τις οικογένειές τους. Έως και 20 όμηροι παραμένουν ζωντανοί στη Γάζα, καθώς και δεκάδες πτώματα που δεν έχουν ακόμη επαναπατριστεί.
Βαθιές πολιτικές διαιρέσεις
Η δυσφορία επιδεινώνεται από βαθιές πολιτικές διαιρέσεις σχετικά με την ηγεσία του Νετανιάχου. Οι κινήσεις για την απομάκρυνση πολιτικών αντιπάλων από τον στρατό και τις υπηρεσίες ασφαλείας, οι προσπάθειες για την αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος και η αποτυχία τερματισμού του πολέμου στη Γάζα έχουν διχάσει έναν πληθυσμό που αρχικά ήταν ενωμένος γύρω από τους στόχους του πολέμου.
Παρά την κόπωση, υπάρχει η κατανόηση ότι η σύγκρουση με το Ιράν είναι αυτή που έχει τη μεγαλύτερη σημασία, δήλωσε ο Γιοχάναν Πλέσνερ, πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας του Ισραήλ με έδρα την Ιερουσαλήμ. Οι Ισραηλινοί γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες ότι το Ιράν ενίσχυε τις πυρηνικές του δυνατότητες και χρηματοδοτούσε ένα «δαχτυλίδι φωτιάς» γύρω από το Ισραήλ μέσω περιφερειακών συμμάχων όπως η Χεζμπολάχ, οι Χούτι της Υεμένης και η Χαμάς.
Η χώρα προσπάθησε για χρόνια να διαχειριστεί αυτές τις απειλές χωρίς να προκαλέσει πόλεμο. Σκότωσε βασικά πρόσωπα και διέκοψε τις αλυσίδες εφοδιασμού με την ελπίδα ότι η στρατιωτική της υπεροχή θα ήταν αποτρεπτική. Όταν αυτό απέτυχε με τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, ξεκίνησε μεθοδικά τον πόλεμο, κατατροπώνοντας τη Χαμάς και στη συνέχεια τη Χεζμπολάχ. Και οι δύο πολιτοφυλακές κατέρρευσαν γρήγορα χωρίς τις βαριές ισραηλινές απώλειες ή την ευρύτερη κλιμάκωση που φοβήθηκαν οι επικριτές της στρατιωτικής δράσης.
Οι επιτυχίες εδραίωσαν την ιδέα στο κατεστημένο ασφαλείας ότι το Ισραήλ δεν μπορεί απλώς να ζει με απειλές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι δυνητικά επικίνδυνες για να αντιμετωπιστούν όπως το Ιράν, το οποίο το Ισραήλ θεωρεί ως τη ρίζα των προβλημάτων ασφάλειάς του.
Διπλωματικοί στόχοι
Η προσπάθεια του Ισραήλ με το Ιράν διαφέρει από την ιδεαλιστική προσπάθεια της κυβέρνησης Τζορτζ Μπους να εδραιώσει τη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή ανατρέποντας το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ. Το Ισραήλ θα χαιρόταν να δει την κυβέρνηση του Ιράν να πέφτει, αλλά δεν θα έπρεπε να είναι ο στόχος, είπε ο Πλέσνερ. Αντίθετα, το Ισραήλ πρέπει να επικεντρωθεί στη μετατροπή του στρατιωτικού του επιτεύγματος σε διπλωματικό, είπε.
Οι Ισραηλινοί χάνουν την εμπιστοσύνη τους στους στόχους του πολέμου στη Γάζα και έχει αναδυθεί ένα κίνημα ειρήνης που ζητά τον τερματισμό του. Η διεθνής υποστήριξη προς το Ισραήλ έχει μειωθεί εν μέσω της εκτεταμένης καταστροφής στη Γάζα και των εικόνων με πεινασμένα παιδιών. Η κριτική εντάθηκε πρόσφατα, καθώς το Ισραήλ ενέτεινε τη στρατιωτική του εκστρατεία και ξεκίνησε ένα νέο πρόγραμμα βοήθειας που έχει διανείμει μόνο περιορισμένες ποσότητες τροφίμων μετά από έναν μακρύ αποκλεισμό, εμβαθύνοντας την απομόνωση του Ισραήλ με τρόπο που θα μπορούσε να έχει διπλωματικές επιπτώσεις για χρόνια.
Ο Ντάνι Κιτρινόβιτς, ειδικός στο Ιράν στο Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Ασφάλειας με έδρα το Τελ Αβίβ, δήλωσε ότι ο ενθουσιασμός στο Ισραήλ για τις πρώτες επιτυχίες στο Ιράν θα μπορούσε επίσης να ανατραπεί εάν το Ιράν καταφέρει να συνεχίσει να βομβαρδίζει πόλεις με πυραύλους και να αναγκάσει τη χώρα να κρατήσει κλειστό τον εναέριο χώρο της. «Υπάρχει μια ευφορία στο Ισραήλ, αλλά πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί», είπε. Οι στρατιωτικές νίκες του Ισραήλ ωθούν επίσης πίσω τα διπλωματικά κέρδη που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ασφάλειά του μακροπρόθεσμα.
Η χώρα βρισκόταν στα πρόθυρα μιας συμφωνίας για την ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία πριν από τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, οι οποίες θα είχαν αναδιαμορφώσει τη Μέση Ανατολή από τη μια μέρα στην άλλη. Η Χαμάς στόχευσε τις επιθέσεις της για να διαταράξει αυτή τη συμφωνία, αλλά ο συνεχιζόμενος πόλεμος καθιστά αδύνατη την επιστροφή της Σαουδικής Αραβίας στο παιχνίδι.
Η γρήγορη προέλαση του Ισραήλ στη Βηρυτό το 1982 λόγου χάρη μετατράπηκε σε ένα τέλμα που κράτησε τις δυνάμεις του εκεί μέχρι το 2000. Η νίκη του επί των αραβικών στρατών το 1967 ακολουθήθηκε σχεδόν από ήττα όταν αιφνιδιάστηκε από τους ίδιπυς εχθρούς το 1973. Η κύρια πρόκληση για τον Νετανιάχου θα είναι η μετατροπή των τακτικών επιτευγμάτων στο Ιράν σε μια ευρύτερη στρατηγική επιτυχία.
Το Ιράν είναι αποδυναμωμένο, αλλά παραμένει ένας μεγάλος και πεισματάρης αντίπαλος. Ισραηλινοί αξιωματούχοι και ο Τραμπ ελπίζουν ότι μπορεί να βρεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων σε μια αποδυναμωμένη κατάσταση, αλλά θα μπορούσε να αρνηθεί. Πυρηνικοί στόχοι όπως η εγκατάσταση εμπλουτισμού Φόρντοου είναι σκληροί, θαμμένοι βαθιά και δύσκολο να πληγούν από τον αέρα.
Το χτύπημα στόχων όπως οι τερματικοί σταθμοί και τα πεδία πετρελαίου μπορεί να προκαλέσει οικονομικό πόνο, αλλά δεν συνδέεται με τους πολεμικούς στόχους του Ισραήλ. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει μια μακρά εκστρατεία χωρίς σαφή διέξοδο, είπε ο Κιτρινόβιτς. «Το Ισραήλ πρέπει να σκεφτεί καλά πώς θα τερματίσουν αυτόν τον πόλεμο τώρα», είπε. «Νομίζω ότι οι άνθρωποι πρέπει να θέσουν το ερώτημα της στρατηγικής εξόδου πριν ξεκινήσουν πόλεμο».