Οι χώρες στα σύνορα της Ευρώπης προετοιμάζουν τα νοσοκομεία τους για πόλεμο. Από την αποθήκευση κιτ τραυμάτων για μαζικά θύματα μέχρι τον εξοπλισμό των γιατρών με αλεξίσφαιρα γιλέκα, ο σχεδιασμός υγείας σε καιρό πολέμου δεν είναι πλέον υποθετικός στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Καθώς οδηγούσε με ασθενοφόρο στην οδό Φάμπρικο προς το σχολείο Λιετάβος, η Μαρτίνα Νορεϊκαΐτε ένιωθε την καρδιά της να χτυπάει δυνατά. Ήταν ένα ηλιόλουστο πρωινό Τρίτης στα μέσα Μαΐου, όταν ενημερώθηκε από τον ασύρματο για μια έκρηξη στη Γιόναβα μια πόλη 30.000 κατοίκων στην κεντρική Λιθουανία. Στα τρία χρόνια που ήταν διασώστρια, οι κλήσεις κατά τη διάρκεια μιας συνηθισμένης μέρας, αφορούσαν υψηλή αρτηριακή πίεση ή πόνους στο στήθος. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που βρισκόταν μπροστά σε μαζικά θύματα.
Καθώς πλησίαζαν στο σχολείο, με τις σειρήνες να ηχούν, το κτίριο ήταν καλυμμένο από καπνό. «Άνθρωποι έτρεχαν τριγύρω, ξαπλωμένοι στο έδαφος, ουρλιάζοντας», είπε η Νορεϊκαΐτε, ενώ θυμόταν το χάος στο στάδιο του σχολείου. Αστυνομικοί, πυροσβέστες και στρατιωτικό προσωπικό ήταν ήδη στο σημείο. Η Νορεϊκαΐτε και η συνάδελφός της ήταν οι πρώτοι διασώστες που έφτασαν.«Όταν βλέπεις τι συνέβη –τον πανικό, τις κραυγές– δεν ξέρεις τι να κάνεις ή πού να πας. Τα ξεχνάς όλα. Χάνεις την ισορροπία σου». Το πρωτοφανές αυτό περιστατικό καταστροφής σε ένα ειρηνικό ευρωπαϊκό κράτος ήταν ακριβώς ο λόγος που οι λιθουανικές αρχές είχαν οργανώσει τις διήμερες στρατιωτικές ασκήσεις «Σιδερένιος Λύκος»
Στόχος ήταν να ενισχυθεί ο στρατός, η αστυνομία, οι πυροσβέστες, τα νοσοκομεία και το παραϊατρικό προσωπικό ώστε να λειτουργούν υπό εξαιρετικές συνθήκες — καθώς η Λιθουανία προετοιμάζεται για το χειρότερο σενάριο: μια επίθεση στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ. Από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η απειλή στρατιωτικής σύγκρουσης έχει γίνει μεγάλη.
«Έχουμε κακούς γείτονες, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία»
Η Λιθουανία δεν αποτελεί εξαίρεση: Όλες οι χώρες της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ επανεξετάζουν τα πρωτόκολλα αντιμετώπισης κρίσεων για τις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, οργανώνουν ασκήσεις εκπαίδευσης, επενδύουν σε αντιβαλλιστικά κράνη και γιλέκα και μεταφέρουν τα χειρουργεία στα υπόγεια. Αυτό συμβαίνει από τότε που η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει διαλύσει την ψευδαίσθηση ότι η Ευρώπη είναι ασφαλής από τον πόλεμο.
«Δεν τίθεται θέμα αν [η Ρωσία] θα επιτεθεί», δήλωσε ο Ράγκναρ Βάικνεμετς, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του Εσθονικού Συμβουλίου Υγείας, το οποίο επιβλέπει την ετοιμότητα για κρίσεις από πανδημίες έως πόλεμο. «Το ερώτημα είναι πότε». Υπό σοβιετική κατοχή κάποτε, οι χώρες στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης γνωρίζουν πολύ καλά πόσο γρήγορα μπορούν να φτάσουν εκεί τα στρατεύματα.
«Έχουμε κακούς γείτονες: τη Ρωσία και τη Λευκορωσία», δήλωσε ο Ντάνιελ Ναούμοβας, αναπληρωτής υπουργός Υγείας της Λιθουανίας. Η χώρα του συνδέει το ΝΑΤΟ με τις χώρες της Βαλτικής μέσω του Διαδρόμου Σουβάλκι – ενός στενού, ευάλωτου διαδρόμου που θεωρείται από τους πιο πιθανούς στόχους μιας μελλοντικής ρωσικής επίθεσης. Ενώ όλες οι χώρες της ΕΕ βρίσκονται «στην ίδια βάρκα», μερικές βρίσκονται στην εμπροσθοφυλακή «όπου το νερό είναι κρύο», είπε ο Ναούμοβας. «Νερό πιτσιλάει το πρόσωπό μας, νερό πολέμου». Για τις χώρες στα ανατολικά του ΝΑΤΟ, η ετοιμότητα για πόλεμο δεν είναι προαιρετική – είναι επείγουσα.
Η Πολωνία έχει αναδείξει το ζήτημα της ασφάλειας της υγείας σε περιόδους συγκρούσεων κατά τη διάρκεια της εκ περιτροπής προεδρίας της στο Συμβούλιο της ΕΕ, όπου η ασφάλεια της Ευρώπης ήταν το κεντρικό θέμα. «Δεν μπορούμε να προετοιμάσουμε ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης ή στρατηγικό σχέδιο για τον στρατιωτικό τομέα ή τον οικονομικό τομέα ή τον ενεργειακό τομέα και να αποκλείσουμε τον τομέα της υγείας», δήλωσε η Kαταρινα Κάσπερζικ, υφυπουργός Υγείας της Πολωνίας.
Νοσοκομεία υπό πυρά
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει δείξει ότι οι σύγχρονες συγκρούσεις αφορούν και τις υπηρεσίες υγείας – και τους πολίτες που εξυπηρετούν. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης το λαμβάνουν υπόψη. Το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Βίλνιους Santaros Clinics που βρίσκεται μόλις 50 χιλιόμετρα από τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ με τη Λευκορωσία αναπτύσσει υπόγειες υποδομές, καταφύγια, χώρους προσγείωσης ελικοπτέρων και αυτόνομα συστήματα που θα του επιτρέψουν να λειτουργεί ακόμη και αν διακοπεί η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ή νερού.
Κάτι τέτοιο είναι συνηθισμένο. Στην Εσθονία, εκτός από τα αλεξίσφαιρα γιλέκα για τα πληρώματα ασθενοφόρων, θα διανεμηθούν δορυφορικά τηλέφωνα για τη διατήρηση των επικοινωνιών σε περίπτωση που τα παραδοσιακά δίκτυα αποτύχουν. Υπάρχουν ακόμη και σχέδια για τη δημιουργία ανεξάρτητου διαδικτύου, εάν χρειαστεί.
Ηλεκτρικές γεννήτριες εγκαθίστανται σε όλο το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, μετά την εμπειρία της Ουκρανίας με τις ρωσικές επιθέσεις που διακόπτουν συστηματικά την ηλεκτροδότηση. «Γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι η Ρωσία στοχεύει τις πολιτικές υποδομές και τις ενεργειακές δομές, και αυτό σημαίνει ότι δεν μπορείτε να έχετε τέτοιου είδους καταστάσεις όπου το νοσοκομείο δεν λειτουργεί επειδή υπάρχουν ορισμένα προβλήματα με τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας», δήλωσε ο Βάικνεμετς.
Πολλά νοσοκομεία στην Ανατολική Ευρώπη – λείψανα της σοβιετικής εποχής – είναι ιδιαίτερα ευάλωτα. Τα νοσοκομεία εξετάζουν τώρα πώς να επαναχρησιμοποιήσουν υπόγεια για να γίνουν χειρουργεία σε περίπτωση ανάγκης. Η Εσθονία προμηθεύεται κινητές ιατρικές μονάδες που μπορούν να αναπτυχθούν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, κάτι που μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της περιορισμένης χωρητικότητας κρίσιμης φροντίδας στην Ευρώπη.
Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν κατά μέσο όρο 11,5 κλίνες εντατικής θεραπείας ανά 100.000 κατοίκους, «οι ανάγκες σε καιρό πολέμου θα μπορούσαν να απαιτήσουν τρεις έως πέντε φορές αυτή τη χωρητικότητα», δήλωσε ο Μπγιορν Γκούλτβογκ, ειδικός σύμβουλος στη Νορβηγική Διεύθυνση Υγείας, σε μια εκδήλωση για την ασφάλεια της υγείας τον Απρίλιο. Τα αποθέματα αίματος και οξυγόνου θα γίνουν επίσης κρίσιμα.
Πολλά νοσοκομεία στην Ανατολική Ευρώπη – λείψανα της σοβιετικής εποχής – είναι ιδιαίτερα ευάλωτα.«Έχουμε ψηλά κτίρια, έχουμε μεγάλα κτίρια. Βρίσκονται σε ένα συγκρότημα, σε μια περιοχή», πρόσθεσε ο Βάικνεμετς. Τα νοσοκομεία εξετάζουν τώρα πώς να επαναχρησιμοποιήσουν υπόγεια για να γίνουν χειρουργεία σε περίπτωση ανάγκης. «Δεν μπορώ να φανταστώ να εργάζομαι σε ένα όροφο του νοσοκομείου που απλώς περιμένει να χτυπηθεί», είπε.
ΕΕ: 11,5 κλίνες εντατικής θεραπείας ανά 100.000 κατοίκους
Η Εσθονία προμηθεύεται κινητές ιατρικές μονάδες που μπορούν να αναπτυχθούν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, κάτι που μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της περιορισμένης χωρητικότητας κρίσιμης φροντίδας στην Ευρώπη. Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν κατά μέσο όρο 11,5 κλίνες εντατικής θεραπείας ανά 100.000 κατοίκους, «οι ανάγκες σε καιρό πολέμου θα μπορούσαν να απαιτήσουν τρεις έως πέντε φορές αυτή τη χωρητικότητα», δήλωσε ο Bjørn Guldvog, ειδικός σύμβουλος στη Νορβηγική Διεύθυνση Υγείας, σε μια εκδήλωση για την ασφάλεια της υγείας τον Απρίλιο.
Πολλά νοσοκομεία στη Ρίγα έχουν ξεκινήσει εκπαιδευτικές συνεδρίες πολέμου. Άλλα νοσοκομεία και χώρες έχουν αρχίσει επίσης να εντείνουν τις ασκήσεις ετοιμότητας πολέμου. Η Εσθονία ενισχύει την εκπαίδευσή της σε ολόκληρο το σύστημα. Τα νοσοκομεία, τα πληρώματα ασθενοφόρων και οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας λαμβάνουν οδηγίες για το πώς να μεταβούν σε «κατάσταση κρίσης», στην οποία πρέπει να αντιμετωπίσουν μεγάλες εισροές ασθενών και να θεραπεύσουν τραυματίες πολέμου – συμπεριλαμβανομένων τραυμάτων από έκρηξη, τραυμάτων από πυροβολισμούς, εγκαυμάτων, ακρωτηριασμών και τραυματισμών στη σπονδυλική στήλη ή στο κεφάλι – που είναι σπάνιοι σε πολιτικά περιβάλλοντα.
Στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Βίλνιους της Λιθουανίας,«διεξάγονται ασκήσεις εκκένωσης και ασκήσεις ετοιμότητας για την υποδοχή μεγάλου αριθμού θυμάτων για το προσωπικό του νοσοκομείου» μαζί με τις Λιθουανικές Ένοπλες Δυνάμεις και την Ένωση Τυφεκιοφόρων. Μόνο φέτος, η Λιθουανία σχεδιάζει επτά ασκήσεις με τον στρατό και πάνω από 10 ασκήσεις πολιτικής ασφάλειας για επαγγελματίες υγείας, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του υπουργείου Υγείας Γιουλιάνας Γκαλισάνσκις.
Η Λιθουανία σχηματίζει επίσης μια ομάδα επειγόντων ιατρικών περιστατικών και οι ειδικευόμενοι γιατροί φιλοξένησαν τον περασμένο μήνα ένα φόρουμ αφιερωμένο στην ετοιμότητα υγειονομικής περίθαλψης σε καιρό πολέμου. Μερικοί γιατροί ταξιδεύουν στην Ουκρανία για να μάθουν από πρώτο χέρι πώς αντιμετωπίζουν τα νοσοκομεία πυραυλικές επιθέσεις, μαζικά θύματα και διακοπές ρεύματος.
Ο κίνδυνος αύξησης των προσφύγων
Ο αντίκτυπος του πολέμου δεν θα σταματούσε στα εθνικά σύνορα. Λόγω της χρήσης προηγμένων όπλων στην Ουκρανία η πρώτη γραμμή δεν αποτελεί πλέον σταθερό όριο. Οι επιθέσεις μπορούν πλέον να φτάσουν σε στόχους εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, θέτοντας σε κίνδυνο νοσοκομεία και πολιτικές υποδομές μακριά από ζώνες μάχης και καθιστώντας απαραίτητα τα σχέδια εκκένωσης.
Ως αποτέλεσμα, οι χώρες που βρίσκονται πιο μακριά από την πρώτη γραμμή πρέπει να προετοιμαστούν να υποδεχθούν ασθενείς και πρόσφυγες, λένε οι ειδικοί προειδοποιώντας ότι η αλληλεγγύη της ΕΕ θα δοκιμαστεί.
Προτρέπουν μάλιστα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να δημιουργήσουν κεφάλαια για την αντιμετώπιση των θυμάτων μεταξύ αμάχων και στρατιωτικών, καθώς και των εκτοπισμένων πληθυσμών. Τα θύματα θα μπορούσαν να είναι δραματικά υψηλότερα από ό,τι στην Ουκρανία. Κανείς δεν ξέρει πότε ή αν θα γίνει ο πόλεμος. Αλλά «η κρίση δεν φωνάζει ποτέ όταν έρχεται» όπως το έθεσε ο Βάικνεμετς.