Καθώς ο ΟΗΕ γιορτάζει φέτος την 80ή του επέτειο, η πρόκληση της μεταρρύθμισης και της αναζωογόνησης του πολυμερούς συστήματος θα γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη
Τον Σεπτέμβριο του 2023, καθώς οι ηγέτες του κόσμου συγκεντρώνονταν στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το κλίμα ήταν φορτισμένο από διχασμό. Οι διαπραγματεύσεις για το κλίμα βρίσκονταν σε αδιέξοδο, η παγκόσμια οικονομία δεχόταν πιέσεις και ο πόλεμος στην Ουκρανία είχε βαθύνει το ρήγμα Ανατολής–Δύσης.
Μέσα σε αυτό το τεταμένο σκηνικό, μία στιγμή ξεχώρισε: η έκκληση της Ινδίας να συμπεριληφθεί η Αφρικανική Ένωση ως μόνιμο μέλος της G20. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η πρόταση έγινε δεκτή.
Δεν ήταν απλώς μια συμβολική κίνηση. Ήταν μια επίδειξη του πώς η Ινδία έχει εξελιχθεί από απλή συμμετέχουσα στα Ηνωμένα Έθνη σε καθοριστικό παράγοντα στη διεθνή διακυβέρνηση.
Την τελευταία δεκαετία, η άνοδος της Ινδίας στα Ηνωμένα Έθνη —που φέτος γιορτάζουν την 80ή τους επέτειο— δεν βασίστηκε σε εντυπωσιακές δηλώσεις, αλλά στη διαμόρφωση αποτελεσμάτων που συνδυάζουν τον ρεαλισμό με την ένταξη όλων.
Σε μια εποχή όπου ο πολυμερής χαρακτήρας της διεθνούς συνεργασίας δοκιμάζεται, η Ινδία έχει αναδειχθεί σε αξιόπιστο, ρεαλιστικό και συμπεριληπτικό παράγοντα — έναν δρώντα που γεφυρώνει τα χάσματα και ενισχύει τις φιλοδοξίες του Παγκόσμιου Νότου. Αυτή η αυξανόμενη επιρροή στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: ηγεσία μέσα από δράση, συνεργασίες με σκοπό και αξιοπιστία σε έναν κατακερματισμένο κόσμο.
Η αξιοπιστία της Ινδίας εδράζεται στα έργα και όχι στα λόγια. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, η πρωτοβουλία Vaccine Maitri προμήθευσε εμβόλια σε σχεδόν 100 χώρες, αποδεικνύοντας ότι η αλληλεγγύη δεν χρειάζεται να παραμένει απλώς σύνθημα. Η Ινδία παρείχε επίσης ταχεία ανθρωπιστική βοήθεια σε κρίσεις, από τους σεισμούς στο Νεπάλ και την Τουρκία έως την αναπτυξιακή στήριξη σε χώρες της Αφρικής και του Ειρηνικού. Αυτή η συνέπεια έχει προσδώσει στην Ινδία καλή φήμη και εκτίμηση σε όλες τις ηπείρους.
Στον τομέα της διπλωματίας για το κλίμα, η Ινδία έχει επιτύχει μια λεπτή ισορροπία: επιμένει στην αρχή της «κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης» ως ζήτημα δικαιοσύνης, ενώ ταυτόχρονα δεσμεύεται σε φιλόδοξους στόχους, όπως η επίτευξη μηδενικών καθαρών εκπομπών έως το 2070. Πρωτοβουλίες όπως η Διεθνής Συμμαχία για την Ηλιακή Ενέργεια, που συνίδρυσε με τη Γαλλία, αναδεικνύουν την ικανότητα της Ινδίας όχι μόνο να ασκεί κριτική στις ανισότητες, αλλά και να διαμορφώνει συνεργατικές λύσεις.
Αν η ηγεσία δείχνει πρόθεση, οι συνεργασίες αποδεικνύουν μεθοδολογία. Η πρόσφατα εγκαινιασμένη Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ινδίας–ΟΗΕ για την Ενίσχυση Ικανοτήτων αντικατοπτρίζει αυτή τη φιλοσοφία. Αντί να προσφέρει βοήθεια «από πάνω προς τα κάτω», το πρόγραμμα αξιοποιεί την ινδική τεχνογνωσία σε τομείς όπως τα συστήματα υγείας, οι ψηφιακές δημόσιες υποδομές, η επισιτιστική ασφάλεια και η στατιστική ικανότητα, παρέχοντάς τη σε χώρες που τη χρειάζονται. Εκείνο που το καθιστά ξεχωριστό είναι η προσέγγιση βάσει ζήτησης: οι λύσεις προσαρμόζονται στις τοπικές συνθήκες, ώστε να είναι πρακτικές και βιώσιμες.
Πρόκειται για μια ανανεωμένη μορφή συνεργασίας Νότου–Νότου. Για τα μικρά νησιωτικά κράτη που αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής ή για τις αφρικανικές χώρες που επιδιώκουν αξιόπιστα δεδομένα για χάραξη πολιτικής, η ινδική προσέγγιση εκφράζει αλληλεγγύη σε ίσους όρους. Είναι μια απομάκρυνση από τη λογική «δωρητή–δικαιούχου» και καθιερώνει την Ινδία ως εταίρο στη συνδημιουργία, όχι στην εξάρτηση.
Αξιοπιστία σε έναν κατακερματισμένο κόσμο
Στον ΟΗΕ, η αξιοπιστία έχει μεγαλύτερη σημασία από τη ρητορική. Η φωνή της Ινδίας ακούγεται με σοβαρότητα, επειδή αποφεύγει τις ακρότητες. Στο ζήτημα της Ουκρανίας, για παράδειγμα, η Ινδία έχει διαχρονικά υποστηρίξει την κυριαρχία, τον διάλογο και τη διπλωματία, διατηρώντας ταυτόχρονα στενούς δεσμούς τόσο με τη Ρωσία όσο και με τη Δύση. Αυτή η ισορροπία αρχών και ευελιξίας καθιστά το Νέο Δελχί γέφυρα επικοινωνίας σε ένα πολωμένο περιβάλλον.
Η θητεία της Ινδίας ως μη μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (2021–2022) ενίσχυσε αυτόν τον ρόλο. Ως πρόεδρος κρίσιμων επιτροπών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τις κυρώσεις, η Ινδία προώθησε πρακτικές λύσεις διατηρώντας ανοικτούς τους διαύλους διαλόγου. Η προσέγγισή της δεν ήταν θεατρινίστικη, αλλά μετρημένη — και αυτή η συνέπεια έχει γίνει το σήμα κατατεθέν της στα Ηνωμένα Έθνη.
Από τα πρώτα μεταποικιακά χρόνια της, η Ινδία ταυτίστηκε με τον Παγκόσμιο Νότο. Σήμερα, ωστόσο, έχει καταφέρει να μετατρέψει αυτή την ταυτότητα σε πραγματική επιρροή.
Καθώς ο ΟΗΕ γιορτάζει φέτος την 80ή του επέτειο, η πρόκληση της μεταρρύθμισης και αναζωογόνησης του πολυμερούς συστήματος θα εντείνεται. Η πορεία της Ινδίας προσφέρει ένα μοντέλο για το μέλλον: ηγεσία που βασίζεται στην πράξη, συνεργασίες θεμελιωμένες στην ισότητα και διπλωματία που αντλεί δύναμη από την αξιοπιστία. Από την αντικρούση ψευδών αφηγημάτων έως την πρωτοπορία στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, η Ινδία δεν υπερασπίζεται απλώς τα δικά της συμφέροντα στον ΟΗΕ· συμβάλλει ενεργά στον επαναπροσδιορισμό της ίδιας της έννοιας της παγκόσμιας συνεργασίας.