Ο άνθρωπος που όρισε την Αριστερά στην Ελλάδα και η σπουδαία παρακαταθήκη που άφησε πίσω του
Η Ελλάδα αποχαιρετά έναν από τους σημαντικότερους πανεπιστημιακούς και διανοητές της σύγχρονης εποχής, τον Ευτύχη Μπιτσάκη, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 98 ετών.
Τις τελευταίες ημέρες νοσηλευόταν στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα», ενώ την είδηση του θανάτου του γνωστοποίησε η Κομμουνιστική Απελευθέρωση με ανάρτησή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η πορεία του δεν υπήρξε μόνο ακαδημαϊκή. Υπήρξε ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στη γνώση, την επιστημονική έρευνα, αλλά και στους κοινωνικούς αγώνες. Το έργο του εκτείνεται από τη Χημεία και τη Θεωρητική Φυσική μέχρι τη Φιλοσοφία των Επιστημών, ενώ η πολιτική του δράση σφράγισε δεκαετίες κοινωνικών και ιδεολογικών ζυμώσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Από την Κρήτη στο Παρίσι
Ο Ευτύχης Μπιτσάκης γεννήθηκε στο χωριό Κάδρος του Δήμου Καντάνου στην Κρήτη. Από μικρός έδειξε κλίση στη μελέτη και την επιστήμη, όμως τα νεανικά του χρόνια συνέπεσαν με τη δύσκολη περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Στα μαθητικά του χρόνια εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ, παίρνοντας μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Αυτή η επιλογή καθόρισε τόσο τη ζωή όσο και την κοσμοθεωρία του.
Σπούδασε Χημεία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια αναζήτησε τη συνέχιση των σπουδών του στο εξωτερικό. Βρέθηκε στο Παρίσι, όπου καταπιάστηκε με τη Θεωρητική Φυσική και τη Φιλοσοφία, φτάνοντας να ανακηρυχθεί διδάκτορας Φιλοσοφίας στο Paris VIII και διδάκτορας Φιλοσοφίας των Επιστημών της Επικρατείας της Γαλλίας.
Διδασκαλία και ακαδημαϊκή πορεία
Η παρουσία του στα γαλλικά πανεπιστήμια υπήρξε γόνιμη. Δίδαξε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Paris XI (Orsay) και Φιλοσοφία των Επιστημών στο Paris VIII, συμβάλλοντας στη διάδοση μιας οπτικής που συνδύαζε την αυστηρότητα της επιστήμης με τη φιλοσοφική αναζήτηση.
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1976 ανέλαβε θέση κύριου ερευνητή στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ενώ το 1981 εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ως υφηγητής Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε διδάξει για έξι χρόνια τη «Φιλοσοφία των Φυσικών Θεωριών», προσφέροντας στους φοιτητές μια διαφορετική οπτική για το πώς η επιστήμη αλληλεπιδρά με τις ιδέες, τις παραδοχές και την κοινωνία.
Είχε επίσης την ευθύνη της Ομάδας Διεπιστημονικής Έρευνας στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, με την οποία οργάνωσε πανελλήνια και διεθνή συνέδρια. Ήταν από τους εμπνευστές του σεμιναρίου «Θεμέλια των Επιστημών» (1977–1982), που έφερε κοντά επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων σε έναν γόνιμο διάλογο.
Εκδοτικό και συγγραφικό έργο
Ο Ευτύχης Μπιτσάκης δεν περιορίστηκε στην ακαδημαϊκή αίθουσα. Είχε καθοριστική συμβολή στη δημιουργία επιστημονικών και φιλοσοφικών περιοδικών. Υπήρξε πρωτεργάτης του περιοδικού Σύγχρονα Θέματα, συμμετείχε στην εκδοτική ομάδα του Διαλεκτική και από το 1992 ήταν εκδότης του περιοδικού Ουτοπία, το οποίο ανέδειξε πλήθος συζητήσεων γύρω από τις επιστήμες, τη φιλοσοφία και την πολιτική θεωρία.
Παράλληλα, συγγράφοντας δεκάδες βιβλία και άρθρα, προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει την αντίληψή του ότι η επιστήμη δεν είναι αποκομμένη από την κοινωνία, αλλά συνδέεται οργανικά με τις ανάγκες και τις αντιθέσεις της. Τα κείμενά του χαρακτηρίζονταν από σαφήνεια, θεωρητικό βάθος και διάθεση να ανοίξουν γέφυρες ανάμεσα στη φυσική επιστήμη και τη φιλοσοφική σκέψη.
Πολιτική στράτευση και αγώνες
Η ζωή του Ευτύχη Μπιτσάκη ήταν παράλληλα και μια ζωή πολιτικής στράτευσης. Για τη δράση του καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση στη διάρκεια του Εμφυλίου. Το 1967, όταν επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών, βρισκόταν στο Παρίσι. Από εκεί ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δραστηριότητα στο πλαίσιο του κινήματος της Δυτικής Ευρώπης, συμμετέχοντας σε πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και πολιτικής αντίστασης.
Διετέλεσε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, ενώ στα μεταγενέστερα χρόνια εντάχθηκε στο Νέο Αριστερό Ρεύμα (ΝΑΡ) για την κομμουνιστική απελευθέρωση, παραμένοντας πάντοτε πιστός στην αριστερή του ταυτότητα. Για τον ίδιο, η επιστήμη και η φιλοσοφία δεν μπορούσαν να αποκοπούν από την κοινωνική πάλη και την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη.
Η παρακαταθήκη του
Ο Ευτύχης Μπιτσάκης υπήρξε ένας στοχαστής που σφράγισε με την παρουσία του τον δημόσιο διάλογο. Η συμβολή του στη Φιλοσοφία των Επιστημών, στη θεωρητική φυσική, αλλά και στην πολιτική σκέψη αφήνει ένα πολύτιμο αποτύπωμα. Η παρακαταθήκη του δεν περιορίζεται στις πανεπιστημιακές διαλέξεις ή στις εκδόσεις του· συνεχίζει να ζει σε κάθε συζήτηση που αναζητά να δει την επιστήμη ως κοινωνικό φαινόμενο, αλλά και σε κάθε αγώνα για ελευθερία και ισότητα.
Σε μια εποχή όπου οι επιστήμες συχνά απομονώνονται σε αυστηρά τεχνοκρατικά πλαίσια, ο Μπιτσάκης υπενθύμιζε με το έργο του ότι η γνώση είναι υπόθεση όλων, ότι οι θεωρίες δεν είναι ουδέτερες και ότι η αλήθεια διαμορφώνεται μέσα στις κοινωνικές συνθήκες.
Με την απώλειά του, η χώρα χάνει έναν πανεπιστημιακό δάσκαλο, έναν αγωνιστή και έναν διανοητή που κατάφερε να συνδυάσει τη θεωρία με την πράξη, την επιστήμη με την πολιτική και την ακαδημαϊκή αυστηρότητα με το όραμα για έναν δικαιότερο κόσμο.