Πριν το «Truman Show» και το τηλεοπτικό «Big Brother» ο σκηνοθέτης Γιάννης Κοκκόλης με το «Πειραματόζωο» (1975) εισέβαλε στην ιδιωτική ζωή ενός ανθρώπου που αγνοούσε τα πάντα!
Ένας από τους πλέον «παρεξηγημένους» σκηνοθέτες του ελληνικού κινηματογράφου είναι ο Γιάννης Κοκκόλης, ο οποίος έμεινε στην ιστορία για μία ταινία του η οποία δεν προβλήθηκε ποτέ: το «Πειραματόζωο» (1975). Το «γιατί» θα το δούμε στη συνέχεια.
Από το «Τετράγωνο» (1964) στο «Πειραματόζωο» (1975)
Η πρώτη ταινία του Γιάννη Κοκκόλη είναι το «Τετράγωνο». Πρόκειται για σπονδυλωτή ταινία πέντε σκηνοθετών, σύνθεση τεσσάρων ταινιών μικρού μήκους, που ενώθηκαν σε μία. Οι υπόλοιποι τέσσερις σκηνοθέτες ήταν οι: Στέλιος Τζάκσον, Νίκος Οικονόμου, Κώστας Τόσιος και Πάνος Κατέρης.
Διαφημιστική αφίσα για την ταινία «Τετράγωνο».
Ακολούθησε το 1966 «Ο βιασμός μιας παρθένας». Σκηνοθέτες της ταινίας, εκτός από τον Κοκκόλη, ήταν ο Στέλιος Τζάκσον, ο Νίκος Οικονόμου και ο Δημήτρης Μποντικούλης.
Γιώργος Εμιρζάς, Γιώργος Ζαϊφίδης και Γιούλη Σταματουλάκη σε σκηνή της ταινίας «Ο βιασμός μιας παρθένας».
Η πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε αποκλειστικά ο Κοκκόλης ήταν το «Εις Θάνατον» (1967), που πραγματεύεται τη σχέση ενός ιερέα, με καταδικασμένη σε θάνατο πόρνη. Η σχέση γίνεται και σεξουαλική, η Εκκλησία παρεμβαίνει και η Πολιτεία απαγορεύει την προβολή της ταινίας στους κινηματογράφους. Έγινε μόνο μια ειδική προβολή της για τους δημοσιογράφους, οι οποίοι την αποθέωσαν…
Και η επόμενη ταινία του Κοκκόλη, το «Αγωνία για τον έρωτα» (1969) είχε προβλήματα με τη λογοκρισία, λόγω μιας συγκεκριμένης σκηνής της, ωστόσο προβλήθηκε στους κινηματογράφους και «έκοψε» 20.533 εισιτήρια (93η σε 108 ταινίες).
Μαρία Σόκαλη και Παύλος Κατέρης στην ταινία «Αγωνία για τον έρωτα».
Ακολούθησαν, το 1972, οι «Ερωτικές στιγμές». Η ταινία είχε κυκλοφορήσει και στην Ιταλία με τον τίτλο «Momenti erotiki». Στην Ελλάδα έκοψε 46.648 (63 ταινία σε εισιτήρια, σε σύνολο 90). Μια άλλη ταινία του Κοκκόλη, η «Φθορά» είχε επίσης άδοξο τέλος. Κατασχέθηκε και δεν προβλήθηκε ποτέ, λόγω χρεοκοπίας της εταιρείας παραγωγής.
Ο Φώντας Τρούσας γράφει χαρακτηριστικά ότι, κατά πάσα πιθανότητα δεν την έχει δει ούτε ο σκηνοθέτης της! Αλλά και η επόμενη ταινία του Κοκκόλη, οι «Μεταμορφώσεις»(1973) προβλήθηκε την ίδια χρονιά στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης προκαλώντας την αποχώρηση όλων των μελών της κριτικής επιτροπής (πλην ενός!) και τα γιουχαΐσματα της γαλαρίας και μεγάλου μέρους της «πλατείας», που άδειασαν στη μέση της προβολής της ταινίας! Το τολμηρό θέμα της ταινίας είχε σαν αποτέλεσμα να μην επιτραπεί η προβολή της από τη χούντα. Οι «Μεταμορφώσεις» προβλήθηκαν τη σεζόν 1974-75 και έκοψαν 15.189 εισιτήρια (34η ταινία σε εισιτήρια σε σύνολο 47). Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η τελευταία σε εισιτήρια ταινία εκείνης της σεζόν, η «Ισιδώρα» του Ντίμη Δαδήρα (περίληψη της ομότιτλης τηλεοπτικής σειράς έκοψε μόλις 574 εισιτήρια…). Την ίδια σεζόν προβλήθηκε και η ταινία «Αιμιλία η διεστραμμένη». Εδώ, ο Κοκκόλης είναι σεναριογράφος. Σκηνοθέτης της ταινίας είναι ο Παύλος Παρασχάκης. Η «Αιμιλία η διεστραμμένη» έκοψε 47.775 εισιτήρια (12η στις 47), σε μια σεζόν που πρώτη σε εισιτήρια ήταν η ταινία-ντοκιμαντέρ «Αττίλας ’74», του Μιχάλη Κακογιάννη (103.856). Η τηλεόραση είχε αρχίσει να μπαίνει για τα καλά στα σπίτια των Ελλήνων και ο κινηματογράφος γνώριζε μεγάλη κρίση.
«Πειραματόζωο»: η πιο πολυσυζητημένη ελληνική ταινία
Η ταινία του Κοκκόλη όμως που δημιούργησε έναν πραγματικό θρύλο είναι το «Πειραματόζωο» (1975). Γυρίστηκε το καλοκαίρι του 1975. Στο τεύχος 420 του περιοδικού «Επίκαιρα» μιλώντας στη Λιάνα Κανέλλη, ο Κοκκόλης δίνει λεπτομέρειες για το «Πειραματόζωο». Η παραγωγή της ταινίας εντόπισε το «θύμα» της. Επρόκειτο για έναν 36χρονο υπάλληλο του ΟΤΕ, τον Κ.Β., ανύπαντρο, που ζούσε σαν τυπικός μικροαστός, αλλά είχε και μια ροπή προς τη μεγάλη ζωή.
Ο Κ.Β. άρχισε να παρακολουθείται από ένα κινηματογραφικό συνεργείο που το αποτελούσαν τρία διαφορετικά αυτοκίνητα. Ένα από αυτά ήταν σχολικό με κουρτίνες, για να κρύβονται οι κάμερες. Οι άνθρωποι της παραγωγής υπέκλεπταν τα τηλεφωνήματα του Κ.Β., ενώ με μικρόφωνα και μεγάφωνα, τον κατέγραφαν παντού. Σε δύο εβδομάδες είχαν πλήρη γνώση για τη ζωή του, η οποία δεν είχε κάτι το ιδιαίτερο: δουλειά, καφενείο, σπίτι και απουσία σχέσης. Η παραγωγή αποφασίζει να ρίξει τότε στον δρόμο του μια νέα και όμορφη γυναίκα. Αυτή είναι η Μαρία Αλιφέρη, που είχε αρχίσει να γίνεται δημοφιλής.
Μόλις αντιλήφθηκε τι θα γινόταν, αποχώρησε από τα γυρίσματα… Τελικά, η «μοιραία γυναίκα» βρέθηκε στο πρόσωπο της Α.Π. Ήταν ερασιτέχνης ηθοποιός, που είχε εγκαταλείψει τη Δραματική Σχολή όπου φοιτούσε και δέχτηκε να πάρει μέρος στην ταινία. Γνώρισε τον Κ.Β. και άρχισαν να βγαίνουν. Κάποια στιγμή του αποκαλύπτει ότι είναι παντρεμένη με έναν πάμπλουτο άνδρα, ο οποίος όμως είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο. Του εκμυστηρεύεται μάλιστα ότι σκοπεύει να τον γκρεμίσει από τη σκάλα μαζί με το αμαξίδιο.
Ο Κ.Β. ταράζεται και της λέει ότι δεν πρέπει να βιαστεί. Η Α.Π. φέρνει μια μέρα τον Κ.Β. σπίτι της και τον συστήνει στον (ηθοποιό και μυημένο στην υπόθεση) «ανάπηρο άντρα της». Τον παρουσιάζει μάλιστα ως υπάλληλο της τράπεζας που έχει τις καταθέσεις της. Ο (ηθοποιός) σύζυγος λέει στον Κ.Β. πως θέλει να τον κάνει διαχειριστή της περιουσίας του! Ο Κ.Β. χαίρεται πολύ, αλλά δεν υποψιάζεται ότι κάτι δεν πάει καλά…
Ηθοποιοί που υποδύονται τους αστυνομικούς στο «Πειραματόζωο» του Γιάννη Κοκκόλη.
Οι επισκέψεις του στο σπίτι του (εικονικού) ζευγαριού πυκνώνουν και κάποια μέρα που ο δήθεν σύζυγος απουσιάζει για κάποιες εξετάσεις σε νοσοκομείο, ο Κ.Β. και η Α.Π. συνευρίσκονται σεξουαλικά. Τα πάντα καταγράφονται βέβαια, αφού το σπίτι είναι γεμάτο κάμερες! Ξαφνικά εισβάλλουν σε αυτό, η Αστυνομία, ο «σύζυγος» κι ένας φωτορεπόρτερ (όλοι ηθοποιοί) και ο Κ.Β. συλλαμβάνεται για μοιχεία (αδίκημα τότε!) και αναφωνεί έντρομος: «Καταστράφηκα… είμαι και δημόσιος υπάλληλος». Οδηγείται σε ανακριτικό γραφείο όπου ομολογεί ότι παρασύρθηκε από την Α.Π. και δελεάστηκε από την προοπτική της μεγάλης ζωής. Η ανάκριση όμως παίρνει νέα τροπή, καθώς οι ηθοποιοί αστυνομικοί ανακοινώνουν στον εμβρόντητο Κ.Β. ότι ο «ανάπηρος σύζυγος» είναι μπλεγμένος σε υπόθεση κατασκοπείας σε βάρος της Ελλάδας! Έντρομος, ο Κ.Β. άρχισε να ωρύεται και να λέει ότι δεν γνωρίζει τίποτα απ’ όλα αυτά.
Τότε, οι «ανακριτές» εκπλήσσουν δυσάρεστα τον Κ.Β. λέγοντάς του ότι συγκεκριμένος φίλος του (άλλωστε ήταν γνωστοί όλοι στην παραγωγή, αφού τους παρακολουθούσε!) ομολόγησε ότι γνώριζε τον «πλούσιο σύζυγο» της Α.Π., ο οποίος έφερνε στην Ελλάδα, παράνομα βέβαια, όπλα. Ο Κ.Β. πλέον κόντευε να καταρρεύσει γιατί κινδύνευε να δικαστεί για εσχάτη προδοσία!
Άρχισε λοιπόν να «καρφώνει» συναδέλφους του που ήταν φιλοχουντικοί, αλλά μετά τη Μεταπολίτευση «έλυναν και έδεναν». Με την «ομολογία» του αυτή έκανε τα πράγματα χειρότερα. Το σενάριο προέβλεπε και εικονική εκτέλεση (!), αλλά οι υπεύθυνοι της παραγωγής φοβήθηκαν μήπως ο Κ.Β. πάθει κάτι και δημιουργηθούν προβλήματα.
Στο βιβλίο του «CULT ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ», ο Φώντας Τρούσας γράφει εύστοχα: «Λες και όσα είχαν συμβεί μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν λίγα και δεν θα τους έτρεχαν»… Τελικά, ο Κ.Β. αφήνεται ελεύθερος με τη σαφή προειδοποίηση να μην πει τίποτα σε κανέναν, γιατί κινδυνεύει με εκτέλεση! Ο Κ.Β. έφυγε έντρομος. Όλο αυτό το υλικό μονταρίστηκε σε μια ταινία περίπου 150′ που θα είχε τον τίτλο «Πειραματόζωο».
Η στιγμή της «ανάκρισης» στο «Πειραματόζωο» του Γιάννη Κοκκόλη.
Η ανακάλυψη του Κ.Β., η προσφυγή του στη Δικαιοσύνη και η καταδίκη του Κοκκόλη
Ο Κ.Β., μετά από όσα έγιναν πληροφορήθηκε (είτε γιατί μίλησε εμπιστευτικά σε κάποιον που γνώριζε είτε από τον Τύπο, αφού ο Κοκκόλης δεν κράτησε κρυφό ότι γύριζε μια ταινία με κάποιον εν αγνοία του) για το «Πειραματόζωο» και αναγνώρισε τον εαυτό του ως το «θύμα» αυτής της ιστορίας. Κατέθεσε μήνυση κατ’ αγνώστων και η Αστυνομία ανακάλυψε τι είχε συμβεί. Ο Κ.Β. μήνυσε τον Κοκκόλη, ο οποίος τον Ιανουάριο του 1977 παραπέμφθηκε σε δίκη (με βάση τη νομοθεσία της εποχής), για συκοφαντική δυσφήμιση δια του Τύπου, εξύβριση δια του Τύπου και ηθική αυτουργία σε παράνομη βία.
Ο Κοκκόλης είπε στις εφημερίδες της εποχής, ότι ο Κ.Β. επειδή πίστεψε ότι οι αστυνομικοί ήταν πραγματικοί ομολόγησε καταστάσεις που επικρατούσαν στον ΟΤΕ επί δικτατορίας, αλλά και ότι ο ίδιος είχε μπλεχτεί σε υπόθεση κατασκοπείας! Η δίκη αναβλήθηκε λόγω της μη νόμιμης κλήτευσης τον κατηγορουμένου και διεξήχθη τον Απρίλιο του 1977 στο Τριμελές Εφετείο Αθηνών. Ο μηνυτής, πλέον Κ.Β. είπε ότι ο Κοκκόλης θέλοντας να γυρίσει «εκ του φυσικού» μια ταινία, του έριξε για «δόλωμα» μια άγνωστη γυναίκα και στη συνέχεια κινηματογραφούσε σχεδόν όλες τις στιγμές του, παραβιάζοντας το απόρρητο της ιδιωτικότητας. Ο Κοκκόλης παραδέχτηκε ότι τα πράγματα έγιναν όπως τα περιέγραψε ο Κ.Β., όμως δεν ήθελε να γυρίσει ταινία πορνό, αλλά ένα ψυχογράφημα και ότι δεν επιθυμούσε να προσβάλλει κανέναν. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση 16 μηνών άσκησε όμως έφεση και αφέθηκε ελεύθερος. Το δικαστήριο απαγόρευσε ρητά την προβολή του «Πειραματόζωου» και τη δημοσίευση των ονομάτων των πρωταγωνιστών, γι’ αυτό και ο Φώντας Τρούσας παραθέτει μόνο τα αρχικά τους.
Ο σκηνοθέτης Γιάννης Κοκκόλης.
Η ταινία δεν προβλήθηκε ποτέ στους κινηματογράφους. Κυκλοφόρησαν βέβαια φήμες ότι υπάρχει στο «σκοτεινό διαδίκτυο», ότι προβλήθηκε στο εξωτερικό κ.ά., χωρίς όμως να υπάρχει κανένα στοιχείο για όλα αυτά.
Ο Κοκκόλης μετά το «Πειραματόζωο»
Καθώς βρισκόμαστε στη χειρότερη εποχή για τον ελληνικό κινηματογράφο (από εμπορικής άποψης) και οι πόρτες λόγω του «Πειραματόζωου» είναι κλειστές για τον Κοκκόλη αποφάσισε να ασχοληθεί με το θέατρο. Τον Ιούλιο του 1976 ανέβασε στο θέατρο του Άλσους Κηφισιάς, με τον θίασο «Πράσινη Αυλαία», το έργο του Leonard Gershe «Οι Πεταλούδες είναι ελεύθερες», σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη και μουσική Σταύρου Ξαρχάκου, με τον οποίο ο Κοκκόλης είχε συνεργαστεί στις ταινίες του της δεκαετίες του 1960, όπως και με τον αξέχαστο Νότη Μαυρουδή. Η παράσταση γνώρισε επιτυχία, όμως επειδή το θέατρο ήταν ανοιχτό, οι περίοικοι διαμαρτυρήθηκαν για διατάραξη της κοινής ησυχίας και η παράσταση κατέβηκε.
Ωστόσο ο Κοκκόλης επέμενε να ασχολείται με το θέατρο. Στις 10 Δεκεμβρίου 1976, στο θέατρο Καλλιθέας ανέβηκε το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη. «Η ηλικία της νύχτας» που είχε ανέβει για πρώτη φορά στο θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν και μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Στις 17/12 δόθηκε η πρώτη επίσημη παράσταση του έργου, με παρόντες τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, τον Δήμαρχο Καλλιθέας κύριο Γάλλο και αρκετούς θεατές. Η παράσταση σύμφωνα με τον αείμνηστο Ιάκωβο Καμπανέλλη και τους κριτικούς ήταν «διαμάντι». Τη δεύτερη μέρα όμως, έκοψε μόλις έξι εισιτήρια. Έτσι, είχε άδοξο τέλος. Το 1982 ο Κοκκόλης σκηνοθέτησε τη μικρού μήκους ταινία «Μετοικεσία» και τα ντοκιμαντέρ «Μοναστηράκι» (1984) και «Λίθινο χρονικό» (1985). Η «Μετοικεσία» προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (4-10 Οκτωβρίου 1982) και πήρε βραβείο ταινίας «μικρού μήκους με υπόθεση». Τελευταία ταινία του Γιάννη Κοκκόλη ήταν η «Εθελούσια Έξοδος» (1986), που προβλήθηκε στο πληροφοριακό τμήμα του 27ου Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη και είχε ως βασικό πρωταγωνιστή τον αξέχαστο Ηλία Λογοθέτη.
Διαφημιστικές αφίσες για τα έργα «Η ηλικία της νύχτας» και «Οι πεταλούδες είναι ελεύθερες».
Το 1999, ο Γιάννης Κοκκόλης φέρεται να έκανε μήνυση στους παραγωγούς της ταινίας «The Truman Show», που προβλήθηκε το 1998. Το ίδιο έκανε με τον σκηνοθέτη της Peter Weir και τον σεναριογράφο Andrew Nicol (υπάρχει μια γενική ασάφεια για το όλο θέμα…), με την αιτιολογία ότι αντέγραψαν τη δική του ταινία. Μάλλον όμως ο Κοκκόλης δεν κέρδισε τίποτα.
Τελικά ο Γιάννης Κοκκόλης είναι ένας χαρισματικός σκηνοθέτης που έβλεπε πολύ μπροστά ή ένας μέτριος σκηνοθέτης ταινιών soft πορνό; Όπως γράφει ο Φώντας Τρούσας: «Ελπίζουμε, κάποια στιγμή, να συγκεντρωθούν οι ταινίες αυτού του υποτιμημένου δημιουργού και αφού τους γίνει η πρέπουσα επεξεργασία και αποκατάσταση, να προβληθούν κάπου όλες μαζί, ώστε να διακριβωθεί στο μέτρο του δυνατού και απ’ όποιους, τέλος πάντων, η προσφορά του στον ελληνικό κινηματογράφο».