Καύσωνας στη Μεσόγειο: Όταν η θάλασσα «βράζει» και η θαλάσσια ζωή κινδυνεύει
Τα θερμότερα νερά της θάλασσας μπορεί να μοιάζουν δελεαστικά για τις καλοκαιρινές βουτιές, ωστόσο ο πρόσφατος θαλάσσιος καύσωνας στη Μεσόγειο αποδείχθηκε τόσο έντονος που προκαλεί σοβαρές ανησυχίες στους επιστήμονες για τις επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή.
Στα τέλη Ιουνίου και τις αρχές Ιουλίου, η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας ξεπέρασε τους 30°C ανοιχτά των ακτών της Μαγιόρκας, φτάνοντας τοπικά 6 έως 7 βαθμούς πάνω από τα συνήθη επίπεδα για την εποχή. Πρόκειται για θερμοκρασίες που ξεπερνούν ακόμη και εκείνες των θερμαινόμενων πισινών αναψυχής, οι οποίες διατηρούνται συνήθως στους 28°C — οι δε πισίνες για μωρά συστήνονται στους 30-32°C.
Ήταν ο πιο ακραίος θαλάσσιος καύσωνας που έχει ποτέ καταγραφεί στη δυτική Μεσόγειο για τον Ιούνιο, επηρεάζοντας εκτεταμένες θαλάσσιες περιοχές για εβδομάδες.
Παρότι η θερμοκρασία φαίνεται να σταθεροποιείται, τα θαλάσσια οικοσυστήματα δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν σε τόσο παρατεταμένη και έντονη ζέστη, με δυνητικές συνέπειες ακόμη και για τα αποθέματα ιχθυαποθέματων.
Η άνοδος της θερμοκρασίας κρύβει και λιγότερο ορατές απειλές: παθογόνα βακτήρια και επιβλαβή φύκια αναπτύσσονται ευκολότερα σε θερμότερα νερά, τα οποία — σε αντίθεση με τις πισίνες — δεν υπόκεινται σε καθαρισμούς ή απολυμάνσεις.
Αν και θερμοκρασίες άνω των 30°C δεν είναι πρωτόγνωρες για την περιοχή στα τέλη καλοκαιριού, η εμφάνισή τους από τον Ιούνιο θεωρείται εξαιρετικά ασυνήθιστη, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ευρωπαϊκής υπηρεσίας Copernicus, της Mercator Ocean International και των ισπανικών λιμενικών μετρήσεων.
«Αυτό που διαφοροποιεί το φετινό φαινόμενο είναι ότι οι εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες ήρθαν πολύ νωρίς», επισημαίνει η Μάρτα Μάρκος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο των Βαλεαρίδων Νήσων. «Μεγάλωσα εδώ και γνωρίζω τους καύσωνες, όμως αυτό γίνεται πια πιο συχνό και πιο έντονο».
Η ωκεανογράφος Aida Alvera-Azcárate, από το Πανεπιστήμιο της Λιέγης, συμφωνεί: «Είμαστε όλοι πολύ έκπληκτοι από την ένταση αυτού του καύσωνα. Πρόκειται για σοβαρό λόγο ανησυχίας — και είναι κάτι που πρέπει να περιμένουμε και στο μέλλον».
Η Μεσόγειος, λόγω της γεωμορφολογίας της —καθώς περιβάλλεται από ηπειρωτικές μάζες και όχι από ανοιχτούς ωκεανούς— θερμαίνεται ταχύτερα από άλλες θάλασσες. Το νερό παγιδεύεται, με αποτέλεσμα η επιφάνειά της να φτάνει γρήγορα σε υψηλές θερμοκρασίες όταν επικρατούν ήπιοι άνεμοι, αίθριος καιρός και παρατεταμένος καύσωνας — όπως συνέβη τον Ιούνιο.
Για τον λόγο αυτό, η Μεσόγειος θεωρείται “εστία” κλιματικής αλλαγής, εξηγεί η Karina von Schuckmann, επιστήμονας της Mercator Ocean International.
Καθώς οι άνεμοι ενισχύθηκαν στην αρχή του Ιουλίου, τα ψυχρότερα, βαθύτερα νερά αναμίχθηκαν με τη θερμή επιφάνεια, μειώνοντας προσωρινά τις θερμοκρασίες. Όμως αυτές παραμένουν πάνω από τον μέσο όρο και οι επιπτώσεις στα οικοσυστήματα είναι ακόμη απρόβλεπτες.
Η θαλάσσια ζωή διαθέτει όρια θερμοκρασίας πέρα από τα οποία δεν μπορεί να επιβιώσει — και η παρατεταμένη ζέστη απομυζά την ενέργεια των οργανισμών, οδηγώντας τους σε κατάσταση εξάντλησης.
«Θυμάμαι ότι πριν από τέσσερα χρόνια, όταν καταδυθήκαμε τον Σεπτέμβριο, βρήκαμε σκελετούς από πληθυσμούς πολλών ειδών», ανέφερε η θαλάσσια οικολόγος Έμμα Σεμπριάν από το ερευνητικό κέντρο του Μπλάνες στην Ισπανία.
Τα θαλάσσια λιβάδια και φύκια, τα οποία λειτουργούν σαν «υποβρύχια δάση» και δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα, είναι ιδιαίτερα ευάλωτα. «Ορισμένα από αυτά έχουν προσαρμοστεί στις ζεστές συνθήκες της Μεσογείου, όμως οι ακραίοι καύσωνες υπερβαίνουν την αντοχή τους», λέει η ίδια.
Ακόμα κι αν δεν επέλθει μαζικός θάνατος, οι οργανισμοί μπορεί να οδηγηθούν σε “υποθανατηφόρες” καταστάσεις, όπως μειωμένη αναπαραγωγική ικανότητα ή αδυναμία ανάπτυξης.
«Εάν παρατηρήσουμε οικολογικές επιπτώσεις, θα υπάρξουν σχεδόν σίγουρα και κοινωνικές συνέπειες — όπως απώλειες στην αλιεία», προειδοποιεί ο Δρ Νταν Σμαίλ, θαλάσσιος βιολόγος από το Πλίμουθ.
Η ραγδαία θέρμανση της Μεσογείου λειτουργεί, όπως λένε οι επιστήμονες, σαν “καναρίνι στο ανθρακωρυχείο” για την κλιματική κρίση και τις επιπτώσεις της στα θαλάσσια οικοσυστήματα.
Η υπερβολική θερμότητα δεν επηρεάζει μόνο τα είδη, αλλά και τον καιρό. Η αύξηση της εξάτμισης από τις θερμότερες θάλασσες ενισχύει την υγρασία στην ατμόσφαιρα, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει ακραίες βροχοπτώσεις και πλημμύρες — όπως εκείνες στη Λιβύη το 2023 και στη Βαλένθια το 2024.
Παράλληλα, τα θερμά νερά μειώνουν την ανακουφιστική επίδραση της θαλάσσιας αύρας για τις παράκτιες κοινότητες. Έτσι, εάν ακολουθήσει νέος καύσωνας μέσα στο καλοκαίρι, το φαινόμενο θα μπορούσε να καταστεί αφόρητο.
«Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι αυτό που έρχεται θα είναι φρικτό», δηλώνει ο Δρ Μάρκος.