Νέα ανατρεπτική διάσταση για την ταυτότητα του «ενοίκου» του ταφικού μνημείου δίνουν οι αρχαιολόγοι
Νέα αρχαιολογική έρευνα προτείνει ότι ένα μεγαλοπρεπές ταφικό σπήλαιο λαξευμένο σε βράχο στο νότιο Ισραήλ, γνωστό εδώ και αιώνες ως Σπήλαιο της Σαλώμης, μπορεί να ήταν το μαυσωλείο της Σαλώμης, αδελφής του βασιλιά Ηρώδη του Μεγάλου, και όχι ο τάφος μιας χριστιανικής μορφής, όπως πιστευόταν για σχεδόν χίλια χρόνια.
Για αιώνες, η χριστιανική παράδοση τιμούσε αυτόν τον τόπο σαν να ήταν ο τάφος της Αγίας Μαρίας Σαλώμης, μιας από τις γυναίκες που ακολούθησαν τον Ιησού και οι οποίες αναφέρονται στα Ευαγγέλια ως μάρτυρες της Σταύρωσης και της Ανάστασής του.
Θρησκευτικές εικόνες που άφησαν επισκέπτες φαίνονται μέσα σε ένα ταφικό σπήλαιο ηλικίας 2000 ετών της περιόδου του Δεύτερου Ναού, το οποίο ονομάστηκε Σπήλαιο Σαλώμης και αποκαλύφθηκε στο δάσος του Λάχις στο Ισραήλ
AP/ Maya Alleruzzo
Σύμφωνα με την πλειοψηφούσα ερμηνεία, αυτή η γυναίκα ήταν σύζυγος του Ζεβεδαίου και μητέρα των αποστόλων Ιακώβου του Μεγάλου και Ιωάννη. Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια, ήταν ενεργή ακόλουθος του Ιησού, παρούσα σε σημαντικές στιγμές της διακονίας του, ιδιαίτερα στη σταύρωση και το πρωί της Ανάστασης, όταν πήγε στον τάφο μαζί με τη Μαρία τη Μαγδαληνή και τη Μαρία του Κλωπά. Αλλά τώρα, το εύρημα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Atiqot παρέχει αδημοσίευτες ενδείξεις για την ελίτ του Ηρωδιανού, τη θρησκευτική μεταμόρφωση των Αγίων Τόπων και τη συμβολική επαναχρησιμοποίηση των ταφικών χώρων με την πάροδο του χρόνου.
Ένα μνημειακό συγκρότημα έξω από την Ιερουσαλήμ
Ο χώρος, ανασκάφηκε εν μέρει τη δεκαετία του ’80 μετά από λεηλασία, αλλά μελετήθηκε εκ νέου μεταξύ 2022 και 2023 υπό τη διεύθυνση των αρχαιολόγων Nir-Shimshon Paran και Vladik Lifshits, από την Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ (IAA).
Η ανασκαφή αποκάλυψε ένα άνευ προηγουμένου ταφικό συγκρότημα έξω από την Ιερουσαλήμ, αποτελούμενο από μια τετράγωνη αυλή 15 μέτρων σε κάθε πλευρά, που περιβάλλεται από τοίχους, έναν προθάλαμο καλυμμένο με θόλο βαρελιών, πλευρικούς ταφικούς θαλάμους, ζωφόρους διακοσμημένους με ροζέτες, φύλλα ακάνθου και ρόδια και μηχανισμό κλεισίματος με κυκλική πέτρα διαμέτρου 1,6 μέτρων, παρόμοια με αυτή που βρέθηκε στους βασιλικούς τάφους.
«Η μνημειακότητα του συγκροτήματος και η επαναχρησιμοποίησή του ως ιερό δείχνουν πώς οι τόποι μνήμης της εβραϊκής ελίτ έγιναν μέρος του χριστιανικού ιερού τοπίου», εξήγησαν οι Paran και Lifshits.
Ποιος θάφτηκε στη σπηλιά της Σαλώμης;
Για αιώνες, η χριστιανική παράδοση προσδιόριζε την τοποθεσία ως τον τάφο μιας γυναίκας με το όνομα Σαλώμη, που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του Μάρκου ως οπαδός του Ιησού που ήταν παρών κατά τη σταύρωσή του. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν βυζαντινές ελληνικές επιγραφές που την αναφέρουν ως αγία, καθώς και καντήλια, χριστιανικά γκράφιτι σε σχήμα σταυρού και λείψανα παρεκκλησίου με αψίδα και βωμό, που χτίστηκε στα βυζαντινά χρόνια.
Οι αρχαιολόγοι λένε ότι το σπήλαιο συνέχισε να χρησιμοποιείται κατά τη βυζαντινή και την πρώιμη ισλαμική περίοδο και έγινε γνωστό ως Σπήλαιο Σαλώμης, λόγω μιας λαϊκής παράδοσης που το ταύτιζε ως τόπο ταφής της Σαλώμης, της μαίας του Ιησού
AP/ Maya Alleruzzo
Ωστόσο, νέες μελέτες δείχνουν μια άλλη μορφή με το ίδιο όνομα: τη Σαλώμη, αδελφή του βασιλιά Ηρώδη του Μεγάλου, μια ισχυρή γυναίκα στην αυλή της Ιουδαίας υπό ρωμαϊκή κυριαρχία. «Υποστηρίζουμε ότι η Σαλώμη που θάφτηκε εδώ ήταν μέλος της οικογένειας του Ηρώδη, πιθανώς η αδελφή του, και ότι το όνομά της υιοθετήθηκε αργότερα από τη χριστιανική παράδοση», ανέφεραν οι συγγραφείς της μελέτης.
Η υπόθεση βασίζεται στην αρχιτεκτονική κλίμακα του χώρου, τη θέση του στην επαρχία της Ιδουμαίας, την πατρίδα της δυναστείας των Ηρωδιανών, και την κοντινή παρουσία δύο σύγχρονων ρωμαϊκών επαύλεων: η μία ένα χιλιόμετρο και η άλλη πέντε χιλιόμετρα από το συγκρότημα. «Η οικογένεια του Ηρώδη είχε τους πόρους και το κίνητρο να χτίσει ένα μαυσωλείο αυτού του διαμετρήματος σε μια απομακρυσμένη περιοχή, όπως έκαναν στο Ηρώδειο ή στη Μασάντα», ανέφεραν οι ερευνητές.
Η ιστορική μορφή της Σαλώμης
Η ιστορική Σαλώμη δεν πρέπει να συγχέεται με άλλες μορφές με το ίδιο όνομα που υπάρχουν στα ευαγγελικά κείμενα. Σύμφωνα με τον ιστορικό Φλάβιο Ιώσηπο, ήταν μια πανούργα και ισχυρή γυναίκα, με έλεγχο πόλεων όπως η Ασκελών και εδαφών που εκτείνονταν προς την Ιεριχώ. “Αυτό το ταφικό συγκρότημα βρίσκεται ακριβώς στο μονοπάτι μεταξύ αυτών των περιοχών και το μέγεθός του υποδηλώνει ότι ανήκε σε κάποιον εξαιρετικής τάξης”, εξήγησε ο Parán.
Αν και δεν βρέθηκαν πρωτότυπες επιγραφές που να επιβεβαιώνουν την ταυτότητά του, οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η πιθανή ύπαρξη ενός ονόματος χαραγμένου στο εσωτερικό μπορεί να οδήγησε σε μεταγενέστερη χριστιανική ερμηνεία. Η αρχαία λεηλασία και η βυζαντινή επαναχρησιμοποίηση θα είχαν σβήσει ή αντικαταστήσει τα άμεσα ίχνη του Ηρωδιανού.
Η θρησκευτική μεταμόρφωση του χώρου αποδεικνύεται από την επικάλυψη επιγραφών στα ελληνικά, συριακά και αραβικά, οι οποίες πιστοποιούν τη χρήση του ως χριστιανικού ιερού από τον έκτο αιώνα και, αργότερα, ως ιερού τόπου στην ισλαμική παράδοση. «Στους βυζαντινούς χρόνους, οι πιστοί εντόπισαν ενεργά τοποθεσίες που συνδέονται με βιβλικές μορφές», δήλωσε ο Parán. «Είναι πιθανό ότι το όνομα Σαλώμη – κοινό και στις δύο παραδόσεις – χρησίμευσε ως γέφυρα μεταξύ της εβραϊκής μνήμης και του χριστιανικού μύθου».
Ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, οι χριστιανοί προσκυνητές συνεχίζουν να επισκέπτονται το σπήλαιο, αφήνοντας κεριά και θρησκευτικά αντικείμενα στις κόγχες του. Το σπήλαιο της Σαλώμης άνοιξε για λίγο για το κοινό το 2022, αν και επί του παρόντος παραμένει κλειστό ενώ προχωρούν οι εργασίες συντήρησης. Η IAA σχεδιάζει να ενσωματώσει 3D μοντελοποίηση, ερμηνευτική σήμανση και ξεναγήσεις στο μέλλον.
«Το εύρημα εγείρει νέα ερωτήματα σχετικά με την κατανομή της εξουσίας και του πλούτου στην Ιουδαία την εποχή του Ηρώδη, καθώς και σχετικά με τη μετατροπή των ταφικών χώρων σε χώρους χριστιανικής λατρείας», συνοψίζει το ακαδημαϊκό άρθρο.