Παρέμβαση Βενιζέλου για το άρθρο 15 ΕΣΔΑ
Σοβαρό πολιτικό ζήτημα έχει προκύψει μετά την επίκληση από πλευράς κυβέρνησης του άρθρου 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) σχετικά με την ανακύψασα επείγουσα κατάσταση με το μεταναστευτικό.
Στο θέμα παρενέβη ο πρώην υπουργός και καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Ευάγγελος Βενιζέλος, σημειώνοντας μεταξύ άλλων ότι το άρθρο 15 ΕΣΔΑ στοιχίζεται με το αντίστοιχο του άρθρου 48 του Συντάγματος για την εφαρμογή του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας.
Συντρέχει ωστόσο κατάσταση πολιορκίας για την Ελλάδα;
Στην εκτενή ανάρτησή του ο Ευάγγελος Βενιζέλος αναλύει:
Η κυβέρνηση επικαλείται το άρθρο 15 ΕΣΔΑ, δηλαδή το αντίστοιχο του άρθρου 48 Συντ. για την εφαρμογή του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας !
Στην αιτιολογική έκθεση (Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης) της τροπολογίας που κατέστησαν οι συναρμόδιοι υπουργοί για τη μεταχείριση των εισερχόμενων στη χώρα «παράνομα με πολλές πλωτό μέσο που προέρχεται από την Βόρεια Αφρική», περιλαμβάνεται η ακόλουθη δήλωση :
« Συντρέχουν [ δε] οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 της Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σύμφωνα με το οποίο τα συμβαλλόμενα κράτη, σε περίπτωση δημοσίου κινδύνου που απειλεί τη ζωή του έθνους, μπορούν να λάβουν μέτρα ακόμη και κατά την παράβαση των υποχρεώσεων που προβλέπονται στη Σύμβαση, στο απαιτούμενο από την κατάσταση απολύτως αναγκαίο όριο.»
Ας δούμε τι σημαίνει αυτό.
Το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ, αντίστοιχο του άρθρου 48 του ελληνικού Συντάγματος για την κατάσταση πολιορκίας (στρατιωτικός νόμος), έχει ως αποτέλεσμα:
«Άρθρο» 15
Παρέκκλιση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης
1. Εν περιπτώσει πολέμου ή ετέρου δημοσίου κινδύνου απειλούν την ζωήν του έθνους, έκαστον υψηλόν συμβαλλόμενον μέρος δύναται να λάβη μέτρα κατά παράβασιν των υπό της παρούσης Συμβάσεως προβλεπομένων υποχρεώσεων, εν τω απαιτουμένω υπό της καταστάσεως απολύτως αναγκαίω ορίω. και υπό τον όρον όπως τα μέτρα ταύτα μη αντιτίθενται εις τα άλλα έξοδα τας απορρέουσας εκ του διεθνούς δικαίου.
2. Η προηγουμένη διάταξις ουδεμίαν επιτρέπει παράβασιν του άρθρου 2, ειμή δια την περίπτωσιν θανάτου συνεπεία κανονικών πολεμικών πράξεων, ή των άρθρων 3, 4 (παράγ. 1) και 7.
3. Τα ασκούντα το δικαίωμα τούτο της παραβάσεως υψηλά συμβαλλόμενα μέρη τηρούν τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης πλήρως ενήμερον των ληφθέντων μέτρων ως και των αιτίων τα οποία τα προεκάλεσαν. Οφείλουν ωσαύτως να πληροφορήσω τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ημερομηνία κατά την οποία τα μέτρα ταύτα έπαυσαν ισχύουν και οι διατάξεις της Συμβάσεως ετέθησαν εκ νέου εν πλήρει ισχύι.»
Σύμφωνα με τη σύνοψη από τη Γραμματεία του Δικαστικού Δικαίου του Ανθρώπου της νομολογίας ως προς τις προϋποθέσεις του άρθρου 15 ΕΣΔΑ, ισχύουν τα εξής:
«Το άρθρο 15 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου παρέχει στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της Σύμβασης, υπό εξαιρετικές συνθήκες, τη δυνατότητα να παρεκκλίνουν, κατά τρόπο προσωρινό, περιορισμένο και υπό εποπτεία, από την υποχρέωσή τους να διασφαλίσουν δικαιώματα και ελευθερίες που κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση. Η χρήση της διάταξης αυτής διέπεται από τις εξής διαδικαστικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις:
• επίκλησή του δίκαιου παρέκκλισης μπορεί να γίνει μόνο σε καιρό πολέμου ή άλλη έκτακτη δημόσια ανάγκη που απειλεί τη ζωή του έθνους·
• ένα κράτος μπορεί να λάβει μέτρα παρέκκλισης από τις δυνάμεις της Σύμβασης μόνο στον βαθμό που χρειάζεται από τις ανάγκες της κατάστασης·
• η παρέκκλιση δεν μπορεί να είναι σύμφωνη με άλλες χώρες του κράτους·
• τα δικαιώματα της Σύστασης δεν επιδέχονται καμία απολύτως παρέκκλιση: το άρθρο 15 § 2 απαγορεύει την παρέκκλιση όσον αφορά το δικαίωμα στη ζωή, απαγόρευση της δουλειάς και της καταναγκαστικής εργασίας, καθώς και την αρχή «καμία ποινή χωρίς νόμο». Αντίστοιχα, δεν επιτρέπεται παρέκκλιση από:
– το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου αριθ. 6 (κατάργηση της θανατικής ποινής εν καιρώ ειρήνης),
– το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου αριθ. 13 (κατάργηση της θανατικής ποινής υπό οποιεσδήποτε συνθήκες),
– το άρθρο 4 του Πρωτοκόλλου αριθ. 7 (δικαίωμα δεν δικάζεται ή τιμωρείται κάποιος δύο φορές για το ίδιο αδίκημα).
• τέλος, σε διαδικαστικό επίπεδο, το κράτος που κάνει χρήση του δικαιώματος παρέκκλισης οφείλει να ενημερώσει πλήρως τη Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου της Ευρώπης.»
Στην περίπτωση αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 παρ.1 της ΕΣΔΑ, στην εθνική συνταγματική τάξη που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι προβλέψεις του άρθρου 48 Συντ. , δηλαδή να τεθεί σε εφαρμογή σε ολόκληρη την επικράτεια ή τμήμα του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας ! Προφανώς αυτό είναι άτοπο. Τουλάχιστον έτσι ελπίζω.
Αντιλαμβάνομαι την ένταση του προβλήματος των μεταναστευτικών ροών από τη Λιβύη και ευρύτερα από την Β. Αφρική. Σε παρόμοιες συνθήκες πίεσης έχει βρεθεί η χώρα πολλές φορές τα προηγούμενα χρόνια. Ελήφθησαν μέτρα, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αποτελεσματικά, πάντοτε όμως εντός του πλαισίου του Συντάγματος που είναι αδιαχώριστο από την ΕΣΔΑ και υπό τον διεθνή δικαστικό έλεγχο του ΕΔΔΑ. Εκκρεμούν μάλιστα στο Στρασβούργο υποθέσεις σχετικές με την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών στις οποίες έχουν τεθεί και ζητήματα σχετικά με το άρθρο 15 ΕΣΔΑ.
Η εύκολη και ανεπίγνωστη επίκληση αυτής της διάταξης της ΕΣΔΑ θέτει ζήτημα υψίστης σημασίας για την υπόσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας και τον σεβασμό θεμελιωδών υποχρεώσεων της κατά το διεθνές δίκαιο. Το λιγότερο που πρέπει να γίνει αμέσως είναι η ανάκληση αυτής της αιτιολογικής σκέψης – δηλώσεις από την τροπολογία, πέραν των προφανών των άλλων νομικών προβλημάτων που αυτή θέτει.
H απάντηση του κυβερνητικού εκπροσώπου
Σήμερα κατά τη διάρκεια της καθιερωμένης ενημέρωσης συντακτών, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, Παύλος Μαρινάκης, απάντησε σε σχετικό ερώτημα αναφέροντας:
«Όταν τοποθετείται ένας συνταγματολόγος, δεν το κάνει με βάση εάν έχει κυβερνήσει ή συγκυβερνήσει με ένα κόμμα ή ανήκει σε έναν πολιτικό χώρο. Είναι μία επιστημονική ανάλυση και στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας είναι αυτονόητο ότι είναι σεβαστή. Από εκεί και πέρα, εμείς δεν ενεργοποιούμε το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ. Απλώς επικαλούμαστε ότι συντρέχουν προϋποθέσεις που ανατρέχονται στο άρθρο αυτό, με μία συγκεκριμένη νομική τεκμηρίωση και την αξιοποίηση / επίκληση σειράς αποφάσεων που τεκμηριώνουν τη συγκεκριμένη νομική μας θέση.
Κατ’ αναλογίαν είναι μία αναγκαία η ίδια ακριβώς τεκμηρίωση και νομική ανάλυση που ακολουθήθηκε σε μία αντίστοιχη μεταναστευτική κρίση πριν από πέντε χρόνια, τον Μάρτιο του 2020. Η αντιμετώπιση της κρίσης τότε ήταν απολύτως επιτυχημένη. Έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι θα έχουμε και πάλι το αντίστοιχο αποτέλεσμα. Είναι μία αναγκαία και απολύτως σύννομη απόφαση για το καλό της χώρας και των πολιτών. Η Ελλάδα είναι Κράτος Δικαίου».