Η απόφαση αυτή, που ελήφθη αθόρυβα, αναδιαμόρφωσε τη μοίρα ενός έθνους και ολόκληρης της περιοχής της Μέσης Ανατολής.
Ο Σαντάμ Χουσεΐν θα μπορούσε να είχε αλλάξει τα πάντα. Σε μια ειρωνική στιγμή της ιστορίας, ο Ιρακινός δικτάτορας που είναι υπεύθυνος για αμέτρητους θανάτους σε όλη τη Μέση Ανατολή είχε κάποτε την ευκαιρία να εξοντώσει τον ηγέτη της Ιρανικής Επανάστασης, τον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, και ενδεχομένως να σταματήσει την δημιουργία του ισλαμικού καθεστώτος, την κρίση ομηρίας στο Ιράν, ακόμη και τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ.
Στον πολύπλοκο κόσμο της πολιτικής ισχύος της Μέσης Ανατολής, υπάρχουν στιγμές που σβήνουν στη σιωπή, μένουν μη καταγεγραμμένες εκτός από τις αναμνήσεις κατασκόπων, υπουργών και μοναρχών.
Μια τέτοια στιγμή ήρθε τη δεκαετία του 1970, όταν ο Σαντάμ Χουσεΐν, τότε αντιπρόεδρος του Ιράκ αλλά ήδη κυρίαρχη δύναμη του καθεστώτος, πιστεύεται ότι έκανε μια εξαιρετική προσφορά στον Σάχη του Ιράν: να δολοφονήσει τον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, τον εξόριστο κληρικό που αγωνιζόταν κατά του καθεστώτος Παχλαβί από μια σκονισμένη γωνιά της Νατζάφ.
Ο σάχης αρνήθηκε.
Ο Σαντάμ Χουσεΐν και ο Σάχης του Ιράν, σε συνάντηση στην Τεχεράνη τον Απρίλιο του 1975.
Old Iraqi Pictures μέσω X
Πρόθυμος να «λύσει» το πρόβλημα ο Σαντάμ
Σύμφωνα με Ιρανούς εξόριστους, βετεράνους των μυστικών υπηρεσιών και βιογράφους της εποχής, η προσφορά έγινε διακριτικά, πιθανώς ακόμη και κατά τη διάρκεια μιας παρασκηνιακής συνάντησης στα Ηνωμένα Έθνη. Το μήνυμα ήταν σαφές: ο Σαντάμ, που ήταν ήδη καχύποπτος για την επιρροή του Χομεϊνί στον σιιτικό πληθυσμό του Ιράκ, ήταν πρόθυμος να «λύσει» μόνιμα το πρόβλημα Χομεϊνί του Σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί.
Ο σάχης, ωστόσο, αρνήθηκε να εμπλακεί σε πολιτική δολοφονία, λέγοντας, σύμφωνα με πληροφορίες: «Δεν είμαστε στη δουλειά μας να σκοτώνουμε κληρικούς».
Πρόκειται για μια στιγμή που χάθηκε από τα επίσημα αρχεία, αλλά συνεχίζει να ζει στα περιθώρια των απομνημονευμάτων και ψιθυρίζεται από όσους έζησαν τις τελευταίες ημέρες της μοναρχίας του Ιράν. Οι αντικρουόμενες χρονολογίες καθιστούν αδύνατη την κατασκευή ενός άμεσου χρονολογίου. Ωστόσο, υπάρχουν επαρκή στοιχεία που υποδηλώνουν ότι τα θεμελιώδη σημεία είναι ακριβή. Πρόκειται επίσης για μια ιστορία με διαχρονικές συνέπειες, μια από εκείνες τις σπάνιες στιγμές του «τι θα γινόταν αν», όπου η ιστορία ισορροπεί στο χείλος του γκρεμού.
Από την εξορία ηχογραφούσε κασέτες που περνούσαν λαθραία στο Ιράν
Ο Χομεϊνί ήταν εξόριστος από το Ιράν από το 1964, αφού κατήγγειλε με σφοδρότητα τη «Λευκή Επανάσταση» του Σάχη, τον οποίο κατηγόρησε ότι πρόδωσε το Ισλάμ και υπηρέτησε τους δυτικούς ιμπεριαλιστές. Μετά από ένα σύντομο καταφύγιο στην Τουρκία, του χορηγήθηκε άσυλο στο Ιράκ, όπου εγκαταστάθηκε στην ιερή σιιτική πόλη Νατζάφ, κέντρο της θρησκευτικής μάθησης.
Ο Χομεϊνί χαιρετίζει υποστηρικτές του.
Η εμβέλεια του Χομενεΐ αυξάνεται καθώς ο έλεγχος του Χουσεΐν απειλούσε
Ενώ ο Σάχης πιθανώς ήλπιζε ότι ο Χομεϊνί θα χανόταν στην αφάνεια, συνέβη το αντίθετο. Από ένα ταπεινό σπίτι κοντά στον ναό του Ιμάμ Αλί, ο Αγιατολάχ ηχογραφούσε κηρύγματα σε κασέτες που περνούσαν λαθραία τα σύνορα με το Ιράν. Αυτές οι κασέτες, που συχνά διανέμονταν σε παζάρια και τζαμιά, έγιναν πολιτικός δυναμίτης.
Το Ιράκ έτοιμο να βοηθήσει «με κάθε τρόπο»
Ο τελευταίος πρεσβευτής του Σάχη στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ardeshir Zahedi, θυμόταν: «Ήμουν στον ΟΗΕ. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράκ μας έφερε ένα μήνυμα από τον Σαντάμ. Ο Σαντάμ μας προσέφερε μια επιλογή. Θα απέλαυνε τον Χομεϊνί ή θα τον εξολόθρευε».
Στο βιβλίο του «Το Πνεύμα του Αλλάχ», ο Αμίρ Ταχέρι, πρώην εκδότης της καθημερινής εφημερίδας Kayhan, περιγράφει μια δραματική στιγμή τον Σεπτέμβριο του 1978: Ένα μη προγραμματισμένο Boeing της Iraqi Airways προσγειώθηκε στην Τεχεράνη με έναν μόνο επιβάτη, τον Barzan al-Tikriti, ετεροθαλή αδελφό του Σαντάμ Χουσεΐν και επικεφαλής των ιρακινών μυστικών υπηρεσιών. Τον οδήγησαν απευθείας στο παλάτι Νιαβαράν του Σάχη.
Ο Μπαρζάν παρέδωσε ένα μήνυμα από τον Σαντάμ: «Η Μεγαλειότητά του πρέπει να παραμείνει σταθερή. Το Ιράκ είναι έτοιμο να βοηθήσει με κάθε τρόπο». Άφησε έντονα να εννοηθεί ότι το Ιράκ θα μπορούσε να οργανώσει τη «φυσική εξόντωση» του ενοχλητικού μουλά.
Ο σάχης αρνήθηκε την εκτέλεση του κληρικού
«Ο Σάχης, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του για το ενδιαφέρον και την προσφορά βοήθειας του προέδρου Χουσεΐν, απέκλεισε κάθε υπόνοια οργάνωσης ενός ατυχήματος για τον Χομεϊνί», έγραψε ο Ταχέρι. “Αντ’ αυτού, όμως, ζήτησε από τους Ιρακινούς να αναγκάσουν τον αγιατολάχ να εγκαταλείψει τη χώρα τους. Ο Μπαρζάν συμφώνησε αμέσως”.
Ο Σάχης, αν και απειλούνταν έντονα από την αυξανόμενη επιρροή του Χομεϊνί, απέρριψε την προσφορά. Το σκεπτικό του αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης. Ορισμένοι πιστεύουν ότι ήταν ηθική αυτοσυγκράτηση, η πεποίθηση ότι η πολιτική δολοφονία, ειδικά ενός σεβαστού κληρικού, ήταν αδιανόητη. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν θέμα οπτικής και ιστορικής κληρονομιάς: ο σάχης ήθελε να φαίνεται ως εκσυγχρονιστής μονάρχης και όχι ως μαφιόζος.
Η χήρα του σάχη, η βασίλισσα Φαράχ, η οποία έχει περάσει 46 χρόνια ζώντας στην εξορία, δήλωσε στο BBC σε συνέντευξή της: «Εκείνες τις ημέρες, πιστεύαμε ότι αν κάποιος ξεφορτωνόταν τον Χομεϊνί, θα γινόταν μάρτυρας ή κάτι ακόμα μεγαλύτερο».
Ο Taheri συμφώνησε, γράφοντας: «Ο λόγος για τον οποίο ο σάχης αρνήθηκε να δολοφονήσει τον Χομεϊνί ήταν αρκετά ξεκάθαρος: μια τέτοια κίνηση θα φούντωνε τα πάθη στο Ιράν πέρα από κάθε δυνατό έλεγχο».
Ο εξόριστος Χομεϊνί έκανε εκστρατεία κατά του Σάχη από τη Γαλλία
Τον Οκτώβριο του 1978, υπό την αυξανόμενη εσωτερική αναταραχή και την ανανεωμένη ιρανική πίεση, ο Σαντάμ απέλασε τον Χομεϊνί από το Ιράκ, ελπίζοντας ότι έτσι θα έληγε το πρόβλημα.
Αντ’ αυτού, ενίσχυσε την εμβέλειά του πέρα από οτιδήποτε άλλο είχε συμβεί στο παρελθόν.
Ο Χομεϊνί κατέφυγε στο Neauphle-le-Château, λίγο έξω από τη γαλλική πρωτεύουσα Παρίσι, όπου είχε απεριόριστη πρόσβαση στον Τύπο, στο τηλέφωνο και στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Εκεί, οι καθημερινές του δηλώσεις στέλνονταν με φαξ και μεταδίδονταν στο Ιράν, ενώ ο ίδιος έδινε πέντε με έξι συνεντεύξεις την ημέρα σε ξένα μέσα ενημέρωσης. Νέοι Ιρανοί που απλώνονταν σε όλη τη διασπορά ξεχύθηκαν στο Neauphle-le-Château για να συναντήσουν τον Χομεϊνί και έγιναν μέρος της ιστορίας.
Ο Χομεϊνί στη Γαλλία, κατά τη διάρκεια της εξορίας του εκεί το 1978.
Μέσα σε τέσσερις μήνες, ο Σάχης αναγκάστηκε να αποχωρήσει από τη χώρα του.
Ο Σαντάμ εκτέλεσε δεκάδες σιίτες κληρικούς κατά τη διάρκεια του πολέμου
Όταν ο Σαντάμ εισέβαλε στο Ιράν το 1980 για να ξεκινήσει ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ, πίστευε ότι η νέα Ισλαμική Δημοκρατία ήταν αδύναμη και διχασμένη και θα έπεφτε μέσα σε λίγες εβδομάδες. Έκανε λάθος. Ο πόλεμος διήρκησε οκτώ βίαια χρόνια, σκοτώνοντας πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, και είδε τη χρήση παιδιών-στρατιωτών και χημικών όπλων. Ο Σαντάμ θα εκτελούσε τελικά δεκάδες σιίτες κληρικούς μέσα στο Ιράκ, προσπαθώντας να σβήσει την ιδεολογική φωτιά που ο Χομεϊνί είχε συμβάλει για να ξεκινήσει.
Ο Σάχης από την άλλη, πέθανε από καρκίνο στην εξορία, και δεν επέστρεψε ποτέ στη χώρα της οποίας ήταν ηγέτης για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες.
Αν είχε αποδεχθεί την προσφορά του Σαντάμ, θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα; Θα είχε πάρει το Ιράν διαφορετικό δρόμο; Ίσως προς τη δημοκρατία, μια συνταγματική μοναρχία ή τουλάχιστον ένα λιγότερο θεοκρατικό κράτος;
Είναι αδύνατον να γνωρίζουμε. Ωστόσο, αυτό που είναι βέβαιο είναι το εξής: Μια απόφαση, που ελήφθη αθόρυβα και προσεκτικά, αναδιαμόρφωσε τη μοίρα ενός έθνους και ολόκληρης της περιοχής.
*Με πληροφορίες από Jerusalem Post