Η Άγκυρα επιδιώκει θαλάσσια συμφωνία με τη μεταβατική ηγεσία της Συρίας, επιδιώκοντας ενίσχυση των διεκδικήσεων της Τουρκίας και του ψευδοκράτους στην Ανατολική Μεσόγειο
Σε επιστολή που φέρει την υπογραφή του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, και αποκαλύφθηκε από το Nordic Monitor, επιβεβαιώνεται για πρώτη φορά επισήμως ότι βρίσκονται σε εξέλιξη μυστικές διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Συρίας. Η πρωτοβουλία ξεκίνησε μετά την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ από φιλοτουρκικές τζιχαντιστικές ομάδες.
Η επιστολή, με ημερομηνία 16 Ιουνίου και αποδέκτη το Προεδρείο της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, αναφέρει ότι τουρκικοί θεσμοί έχουν λάβει εντολή να καταρτίσουν σχέδιο συμφωνίας Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) με τη Συρία, με στόχο την προστασία των συμφερόντων τόσο της Τουρκίας όσο και τoυ ψευδοκράτους των κατεχομένων, το οποίο αναγνωρίζει μόνο η Άγκυρα.
Νομιμοποίηση του ψευδοκράτους και ενεργειακές προσδοκίες
Ο Φιντάν τονίζει στην επιστολή πως, με τη μετάβαση της εξουσίας σε μεταβατική κυβέρνηση στη Συρία, συνεχίζονται οι προσπάθειες «σε συντονισμό με τα αρμόδια θεσμικά όργανα» για τον καθορισμό της θαλάσσιας δικαιοδοσίας μεταξύ των δύο χωρών πέραν των χωρικών υδάτων.
Παράλληλα, διαβεβαιώνει ότι η Τουρκία παραμένει προσηλωμένη στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ψευδοκράτους σε οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία οριοθέτησης με τη Δαμασκό.
Πρόκειται για την πρώτη επίσημη ένδειξη ότι η Τουρκία έχει ξεκινήσει ουσιαστικά την κατάρτιση συμφωνίας, παρά τις προηγούμενες δηλώσεις του υπουργού Μεταφορών ότι κάτι τέτοιο βρισκόταν απλώς υπό εξέταση.
Διαψεύδει την ΕΕ ο Φιντάν
Ο Φιντάν απορρίπτει επίσης ισχυρισμούς ότι η Τουρκία δεσμεύθηκε να μην επιδιώξει συμφωνία ΑΟΖ με τη Συρία, κατά τη συνάντησή του στις 12 Ιανουαρίου 2025 στο Ριάντ με την Ύπατη Εκπρόσωπο της ΕΕ, Κάγια Κάλας. Όπως σημειώνει, «η ΕΕ δεν έχει κανένα δικαίωμα να εκφέρει γνώμη για ενδεχόμενη συμφωνία μεταξύ δύο κυρίαρχων κρατών για θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας».
Αλλαγή ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο
Η πιθανή συμφωνία Τουρκίας–Συρίας θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η ανακάλυψη πλούσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων έχει προκαλέσει επικάλυψη αξιώσεων και εντάσεις μεταξύ παράκτιων χωρών, με επίκεντρο την Τουρκία και τις διενέξεις της με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο.
Μια συμφωνία Άγκυρας–Δαμασκού ενδέχεται να εντείνει τις εντάσεις της Τουρκίας με κράτη-μέλη της ΕΕ όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, προκαλώντας νέα κλιμάκωση στις ήδη εύθραυστες σχέσεις με τις Βρυξέλλες.
Η Άγκυρα «επενδύει» σε νέο καθεστώς στη Συρία
Με την άνοδο του προέδρου Αχμάντ αλ-Σαράα στη μεταπολεμική ηγεσία της Συρίας, η Τουρκία εμφανίζεται να εκμεταλλεύεται την ευκαιρία για στρατηγική επανατοποθέτηση. Παρά τη στήριξή της σε ένοπλες ισλαμιστικές ομάδες κατά του Άσαντ από το 2011, η Άγκυρα έχει διατηρήσει παρασκηνιακούς διαύλους με στελέχη της νέας ηγεσίας.
Η πρώτη απόπειρα συμφωνίας ΑΟΖ με το καθεστώς Άσαντ είχε διακοπεί από την έκρηξη του εμφυλίου. Σήμερα, μια τέτοια συμφωνία όχι μόνο θα προσέφερε νομική κατοχύρωση της τουρκικής θαλάσσιας ζώνης στα νότια, αλλά και έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους και δυνατότητα κοινής εκμετάλλευσης θαλάσσιων κοιτασμάτων.
Νέα ενεργειακή συμμαχία με γεωπολιτικές επιπτώσεις
Η Συρία, μη διαθέτοντας τεχνική δυνατότητα για υπεράκτια γεωτρήσεις, θα στηριζόταν πλήρως στην Τουρκία για τις έρευνες και την εξόρυξη υδρογονανθράκων, στο πλαίσιο μιας ενδεχόμενης κοινής συμφωνίας.
Ωστόσο, το τουρκο-συριακό εγχείρημα αναμένεται να συναντήσει αντιδράσεις από τρίτες χώρες όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και ο Λίβανος, που διαθέτουν συμφέροντα στις επίμαχες περιοχές και ανησυχούν για τυχόν ανατροπή των ισορροπιών στις θαλάσσιες διεκδικήσεις. Η Τουρκία έχει επανειλημμένα αντιδράσει σε συμφωνίες ΑΟΖ που υπέγραψε η Κυπριακή Δημοκρατία με την Αίγυπτο (2003), τον Λίβανο (2007) και το Ισραήλ (2010), υποστηρίζοντας ότι καταπατούν τα δικαιώματα του ψευδοκράτους. Επιπλέον, έχει καταγγείλει την παραχώρηση αδειών για έρευνες σε θαλάσσια οικόπεδα από τη Λευκωσία.
Το προηγούμενο της Λιβύης και οι ευρωπαϊκές αντιδράσεις
Η Τουρκία φαίνεται να εφαρμόζει το ίδιο μοντέλο με εκείνο της Λιβύης, όπου το 2019 υπέγραψε αμφιλεγόμενη συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA). Η συμφωνία αυτή είχε προκαλέσει σοβαρές αντιδράσεις από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τον Δεκέμβριο του 2019, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε πως το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συνάδει με το Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ και δεν έχει καμία νομική ισχύ για κράτη εκτός της συμφωνίας.
Η τουρκική προσπάθεια για συμφωνία με τη Συρία φαίνεται να κινείται στην ίδια λογική, επιδιώκοντας να κατοχυρώσει εδαφικά και ενεργειακά συμφέροντα μέσα από διμερείς συνεννοήσεις, αψηφώντας διεθνείς αντιδράσεις και περιφερειακές ισορροπίες.