Γεννημένη γύρω στο 1507 π.Χ., μοναχοκόρη του ισχυρού Θουτμόση Α΄, η Χατσεψούτ κατάφερε να κάνει ένα βήμα που κανένα άλλο βασιλικό θηλυκό δεν είχε τολμήσει
Για αιώνες, η Χατσεψούτ – μία από τις λίγες γυναίκες που ανέβηκαν στον θρόνο της αρχαίας Αιγύπτου – παρέμενε στην αφάνεια της ιστορίας, σκιασμένη από τους ανδρικούς διαδόχους της και με τη μνήμη της κατακερματισμένη, όπως και τα αγάλματά της. Ωστόσο, νέα μελέτη αποκαθιστά το όνομά της, αποδομώντας το αφήγημα της εχθρότητας που υποτίθεται πως βίωσε μετά τον θάνατό της.
Η πρώτη «Φαραώ» με σκήπτρο και… γενειάδα
Γεννημένη γύρω στο 1507 π.Χ., μοναχοκόρη του ισχυρού Θουτμόση Α΄, η Χατσεψούτ κατάφερε να κάνει ένα βήμα που κανένα άλλο βασιλικό θηλυκό δεν είχε τολμήσει: να διεκδικήσει το θρόνο της Αιγύπτου ως βασιλιάς και όχι απλώς βασίλισσα-σύζυγος. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας της, που διήρκεσε σχεδόν δύο δεκαετίες, η χώρα γνώρισε μια από τις πιο ειρηνικές και ευημερούσες περιόδους της 18ης Δυναστείας.
Για να παγιώσει την εξουσία της, δεν δίστασε να αλλάξει ακόμα και το όνομά της στη γραμματική αρσενική μορφή «Χατσεψού», να φορέσει τα παραδοσιακά ανδρικά βασιλικά ενδύματα, ακόμα και την χαρακτηριστική ψεύτικη γενειάδα των Φαραώ. Αποτέλεσε πρωτοπόρο στον τομέα της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, αφήνοντας πίσω της μνημειώδη έργα όπως το λαμπρό ναό στο Ντέιρ ελ-Μπαχρί του Λούξορ.
Ο μύθος της καταστροφής και ο νέος αντίλογος
Η ιστορία λέει ότι μετά τον θάνατό της το 1458 π.Χ., ο ανιψιός και διάδοχός της, Θουτμόσης Γ΄, ξεκίνησε εκστρατεία για την εξάλειψη της μνήμης της: τα αγάλματά της καταστράφηκαν, το όνομά της σβήστηκε από μνημεία και το πρόσωπό της εξαφανίστηκε από τις τοιχογραφίες.
Μια πρόσφατη όμως μελέτη από τον αιγυπτιολόγο Jun Yi Wong του Πανεπιστημίου του Τορόντο ρίχνει νέο φως στις πραγματικές προθέσεις πίσω από αυτή την «καταστροφή». Όπως αποκαλύπτει ο ίδιος, πολλά από τα αγάλματα της Χατσεψούτ δεν καταστράφηκαν από εκδικητικό μίσος, αλλά αποσυναρμολογήθηκαν μεθοδικά για να επαναχρησιμοποιηθούν ως οικοδομικά υλικά.
«Η έρευνά μου δείχνει ότι η καταστροφή δεν έγινε από τυφλή εχθρότητα αλλά στο πλαίσιο της τελετουργικής “απενεργοποίησης” των αγαλμάτων», εξηγεί ο Wong, υπογραμμίζοντας πως πολλά από τα γλυπτά βρέθηκαν σπασμένα σε σημεία φυσικής αδυναμίας, όπως ο λαιμός, η μέση ή τα γόνατα, με το πρόσωπο συχνά άθικτο.
Ο ρόλος του Θουτμόση Γ΄ και η πολυπλοκότητα της ιστορίας
Παρότι η «αφανιστική» ενέργεια του Θουτμόση Γ΄ δεν αμφισβητείται, η νέα μελέτη προτείνει μια πιο σύνθετη ερμηνεία των πράξεών του. Όπως τονίζει ο Wong, η αποδόμηση των εικόνων της Χατσεψούτ ίσως είχε περισσότερο τελετουργική ή πολιτική σκοπιμότητα παρά προσωπική εχθρότητα.
Άλλωστε, η πρακτική της «απενεργοποίησης» ενός νεκρού ηγέτη ήταν διαδεδομένη στην αρχαία Αίγυπτο – όχι απαραίτητα ως ένδειξη μίσους, αλλά για να κλείσει τελετουργικά ο κύκλος της βασιλείας του.
Η κληρονομιά μιας παραγνωρισμένης ηγέτιδας
Η Αμερικανίδα αιγυπτιολόγος και συγγραφέας Kara Cooney χαρακτηρίζει την Χατσεψούτ ως «την πιο τρομερή και επιτυχημένη γυναίκα που κυβέρνησε ποτέ στον αρχαίο δυτικό κόσμο». Παρά τις πολιτικές αντιξοότητες και τις κοινωνικές συμβάσεις της εποχής, κατάφερε όχι μόνο να αναλάβει τον θρόνο, αλλά και να διατηρήσει την εξουσία της για περισσότερα από 20 χρόνια.
Το γεγονός ότι για μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιστορίας η φήμη της θάφτηκε κάτω από τα ερείπια του χρόνου και της πολιτικής σκοπιμότητας, μαρτυρά περισσότερο τον φόβο της αντρικής εξουσίας απέναντι σε μια ισχυρή γυναίκα, παρά την αποτυχία της ίδιας.
Η εκ νέου μελέτη της υπόθεσής της, σχεδόν τρεις χιλιάδες χρόνια μετά τον θάνατό της, αποκαθιστά τη φήμη της και φωτίζει μια γυναίκα που προηγήθηκε της εποχής της — και ενδεχομένως πλήρωσε το τίμημα της τόλμης της.