Ευάγγελος Αποστολίδης Σοφοκλής, ο καθηγητής του Χάρβαρντ – Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος, ο γαμπρός του Σάμιουελ Χάου – Ο Πλοίαρχος Γεώργιος Καλβοκορέσης, ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης, ο «Μιχαήλ Άγγελος του Καπιτωλίου» και άλλοι.
Η ιστορία των Ελλήνων της Αμερικής φαίνεται ότι είναι μακρά. Κάποιοι μάλιστα θεωρούν ότι ένα από τα μέλη των πληρωμάτων του Χριστόφορου Κολόμβου, ο Γιόχαν Γκριέγκο ήταν Έλληνας. Έλληνας ήταν σίγουρα ο Θεόδωρος (Don Theodoro) που έφτασε στον Νέο Κόσμο με τον Ισπανό εξερευνητή Ντον Παμφίλο ντε Ναρβέθ και «πάτησε» πρώτος το 1528 τα εδάφη που σήμερα ανήκουν στις Η.Π.Α. (συγκεκριμένα αποβιβάστηκε στον Κόλπο του Μεξικού).
Γνωστότερος όλων είναι ο Κεφαλλονίτης Ιωάννης Φωκάς ή Απόστολος Βαλεριάνος (Χουάν ντε Φούκα). Το 1592 βρήκε ένα πέρασμα (πορθμό) πλάτους 11-17 μιλίων στον ΒΑ Ειρηνικό Ωκεανό, ανάμεσα στη χερσόνησο Olympic της Πολιτείας Ουάσινγκτον και το νησί Vancouver, της Βρετανικής Κολομβίας του Καναδά. Ο Φωκάς επέστρεψε στην πατρίδά του και πέθανε στη Ζάκυνθο το 1602.
Το 1787 ο Βρετανός πλοίαρχος Charles Barkley αναγνώρισε τον πορθμό αυτόν ως το μέρος που εξερεύνησε ο Φωκάς και του έδωσε το όνομα Strait of Juan de Fuca (Στενά του Χουάν ντε Φούκα).
Προσωπικός φίλος του Φραγκλίνου και Τζέφερσον ήταν ο διαπρεπής γλωσσολόγος Ιωάννης Παραδείσης (1743-1795) από τη Θεσσαλονίκη, που απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα (ίσως ήταν ο πρώτος) ως John Paradise.
Τέλος ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί η αποικία της Νέας Σμύρνης στη Φλόριντα. Ιδρύθηκε από τον γιατρό Άντριου Τέρνμπουλ που είχε νυμφευθεί Ελληνίδα από τη Σμύρνη. Η παραχώρηση 160.000 στρεμμάτων γης στον Τέρνμπουλ τον οδήγησε στη στρατολόγηση 1403 αποίκων: 500 Ελλήνων και άλλων 903 από τη Νότια Ιταλία, την Κορσική και τη Μινόρκα. Το ταξίδι ξεκίνησε με οκτώ καραβέλες στις 17 Απριλίου 1768. Από τους 1403 υποψήφιους αποίκους μόνο 1255 έφτασαν ζωντανοί στη Φλόριντα. Μέσα σε ένα χρόνο πέθαναν 300 γυναίκες και 150 παιδιά και σε εννιά χρόνια είχαν πεθάνει 964 άποικοι.
Τελικά, με μια θαρραλέα ενέργεια απέδρασαν από τα «δεσμά» του Τέρνμπουλ και κατευθύνθηκαν στον γειτονικό Άγιο Αυγουστίνο. Ο κυβερνήτης της Φλόριντα δικαίωσε τους αποίκους καθώς η αρχική συμφωνία με τον Τέρνμπουλ ανέφερε παραμονή τους στα κτήματά του για 6 έτη. Τους έδωσε μάλιστα γη βόρεια του Αγίου Αυγουστίνου όπου έχτισαν σπίτια και καλλιέργησαν τα κτήματα που τους δόθηκαν.
Στα τέλη του 18ου αιώνα ο Ιωάννης Γιαννόπουλος που είχε φτάσει στη Νέα Σμύρνη σε ηλικία 13 ετών, κατασκεύασε ένα ξύλινο σχολείο στον Άγιο Αυγουστίνο, το αρχαιότερο ξύλινο σχολείο των Η.Π.Α.
19ος αιώνας: τα ορφανά της Επανάστασης και οι Έλληνες μετανάστες στις Η.Π.Α. που πλησιάζουν τους 20.000
Από τις αρχές του 19ου αιώνα αρχίζει μαζικότερη μετανάστευση Ελλήνων στις Η.Π.Α. όχι όμως ανάλογη με αυτή που γίνεται από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Από το 1820 υπάρχουν καταστάσεις με ακριβείς αριθμούς μεταναστών από κάθε χώρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1860 στις Η.Π.Α. από το 1820 ως τότε, έφτασαν εκεί 348 Έλληνες. Ανάμεσά τους και 40 περίπου ορφανά παιδιά από την Επανάσταση του 1821.
Για τη μετακίνηση των παιδιών φρόντισαν Αμερικανοί Φιλέλληνες, ιδιαίτερα ο γιατρός Σάμιουελ Χάου και το American Board of Commissioners for Foreign Missions. Στην απογραφή του 1880 καταμετρώνται 398 Έλληνες στις Η.Π.Α. Από το 1881 ως το 1890, άλλοι 2.308 Έλληνες έφυγαν για τις Η.Π.Α., ενώ ο αριθμός αυτός αυξήθηκε κατά πολύ την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα (1891-1900), οπότε 15.979 εγκαταλείπουν την Ελλάδα για να εγκατασταθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι Έλληνες που διέπρεψαν στις Η.Π.Α. τον 19ο αιώνα
Έτσι σταδιακά άρχισαν να ξεχωρίζουν κάποιοι Έλληνες, οι οποίοι έγραψαν ιστορία και προετοίμασαν το έδαφος για τις επόμενες γενιές Ελληνοαμερικανών, πολλές χιλιάδες από τους οποίους διέπρεψαν και διαπρέπουν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Ο Ιωάννης Ζάχος (John Zachos) γεννήθηκε το 1820 και έφτασε στις Η.Π.Α. στα τέλη της Επανάστασης του 1821 με τη βοήθεια του Σάμιουελ Χάου. Ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Ο πατέρας του, μέλος της Φιλικής Εταιρείας σκοτώθηκε πολεμώντας τους Τούρκους. Ο Ζάχος σπούδασε Ιατρική αλλά και Φιλολογία. Τελικά έγινε καθηγητής Λογοτεχνίας. Δραστηριοποιήθηκε έντονα στον αγώνα κατά της δουλείας καθώς και στις προσπάθειες για αποκατάσταση των απελευθερωμένων δούλων.
Ο Σοφοκλής Ευαγγελινός Αποστολίδης ήταν μάλλον ο πρώτος Έλληνας καθηγητής του Χάρβαρντ. Γεννήθηκε στην Τσαγκαράδα της Θεσσαλίας του 1807. Οι γονείς του πέθαναν όταν ήταν μικρός. Ο θείος του Κωνστάντιος τον υιοθέτησε κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης και τον πήρε μαζί του στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Το 1828 ο Αποστολίδης επέστρεψε στην Ελλάδα και πήγε στη Σύρο, όπου είχε εγκατασταθεί και δίδασκε ο σπουδαίος Άνθιμος Γαζής, ο οποίος έδωσε το προσωνύμιο «Μικρός Σοφοκλής» στον μαθητή του.
Το 1829 ο Αποστολίδης μετανάστευσε στις Η.Π.Α. όπου άρχισε τις σπουδές του με τη βοήθεια του ιεραπόστολου Brewer. Παρέμεινε στο Hartford του Κονέκτικατ και στο New Haven για λίγα χρόνια. Το 1842 διορίστηκε Δάσκαλος της Ελληνικής Γλώσσας στο Χάρβαρντ. Το 1849 επισκέφθηκε την Ελλάδα και αφού επέστρεψε στις Η.Π.Α. έγινε Υφηγητής της Ελληνικής Γλώσσας στο Χάρβαρντ και το 1860, Καθηγητής στη νεοσύστατη έδρα των Αρχαίων Ελληνικών, Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών.
Ο Αποστολίδης πέρασε τη ζωή του σε μοναστική απομόνωση στο υπ’ αριθμόν 2 διαμέρισμα του Holworthy Hall στο Cambridge της Μασαχουσέτης. Μικρόσωμος με απαστράπτουσα μάτια έδειχνε άγριος και απρόσιτος. Ωστόσο ήταν προσιτός και λάτρευε τους φοιτητές του. Έγινε παγκόσμια γνωστός για την επιστημοσύνη του. Το ογκώδες έργο του «Greek Lexicon of Roman and Byzantine periods from B.C. 146 to A.D. 1.100» («Ελληνικό Λεξικό των Ρωμαϊκών και Βυζαντινών περιόδων από το 146 π.Χ. ως το 1.100 μ.Χ.») θεωρείται κορυφαίο όλων.
Ένας άλλος Έλληνας με σημαντική δράση στις Η.Π.Α. τον 19ο αιώνα ήταν ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος γνωστός στην Αμερική ως Michael Anagnos. Γεννήθηκε το 1837 στο Πάπιγκο ένα από χωριά του Ζαγορίου. Ο πατέρας του ήταν βοσκός. Το Πάπιγκο και τα άλλα χωριά της περιοχής πλήρωναν ειδικό φόρο στον σουλτάνο και ποτέ δεν έφτασαν εκεί Οθωμανοί στρατιώτες. Ο Αναγνωστόπουλος πήγε Γυμνάσιο στα Γιάννενα και σε ηλικία 19 ετών ήρθε στην Αθήνα. Σπούδασε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφία, Ελληνικά, Λατινικά και Γαλλικά. Στη συνέχεια, σπούδασε για τρία χρόνια Νομικά. Ήθελε να γίνει Πολιτικός Επιστήμονας και Δημοσιογράφος. Σε ηλικία 24 ετών προσλήφθηκε στην καθημερινή εφημερίδα της Αθήνας «Εθνοφύλαξ» της οποίας αργότερα έγινε και αρχισυντάκτης. Ο «Εθνοφύλαξ» ασκούσε σκληρή κριτική στον Όθωνα και ο Αναγνωστόπουλος συμμετείχε ενεργά στην προσπάθεια εκθρόνισης του.
Όταν στον ελληνικό θρόνο ανέβηκε ο Γεώργιος Α’, ο Αναγνωστόπουλος παραιτήθηκε από την εφημερίδα λόγω διαφωνιών του στο θέμα της Κρητικής Επανάστασης. Τη δεκαετία του 1860 ήρθε πάλι στην Ελλάδα ο Αμερικανός γιατρός και φιλέλληνας Σάμιουελ Χάου με σημαντική προσφορά και στην Ελληνική Επανάσταση του ’21. Γνωρίστηκε με τον Αναγνωστόπουλο και εντυπωσιάστηκε από τις γνώσεις και την ευφυΐα του. Τον κάλεσε στις Η.Π.Α. όπου ο νεαρός Ηπειρώτης πήγε στο 1868. Ο Χάου τότε ήταν διευθυντής στο Ίδρυμα Τυφλών Perkins. Πήρε τον Αναγνωστόπουλο, που άλλαξε το επώνυμό του στο πιο εύκολο για τους Αμερικανούς, Anagnos ως βοηθό του. Το 1870 παντρεύτηκε την κόρη του Χάου Julia Romana. Tο ζευγάρι έμενε στη Βοστόνη. Το 1876 πέθανε ο Χάου σε ηλικία 75 ετών και ο Anagnos πλέον ανέλαβε τη διεύθυνση του Ιδρύματος Perkins. Κατόρθωσε να συγκεντρώσει 100.000 δολάρια και να δημιουργηθεί σε αυτό τυπογραφείο όπου εκτυπώνονταν βιβλία ειδικά για τυφλούς.
Η Αν Σάλιβαν μία απόφοιτος του Perkins στάλθηκε για να εκπαιδεύσει την περίφημη Έλεν Κέλερ η οποία σε ηλικία δέκα ετών έγραψε το βιβλίο «The Frost King» και αργότερα ήταν η πρώτη κωφάλαλη που έλαβε πτυχίο. Το 1886 πέθανε η σύζυγος του Αναγνωστόπουλου σε ηλικία 41 ετών μόλις. Το ζευγάρι δεν απέκτησε παιδιά. Το 1889 ο Anagnos ταξίδεψε για 15 μήνες στην Ελλάδα όπου συναντήθηκε με το βασιλικό ζεύγος, αλλά και την Ευρώπη. Πρόσφερε σημαντικά ποσά για την ελληνική εκπαίδευση. Για να ιδρυθεί σχολείο στο χωριό του, το Πάπιγκο, τουρκοκρατούμενο τότε, έδωσε 25.000 δολάρια. Το 1892 έλαβε τιμητικό μεταπτυχιακό δίπλωμα από το Χάρβαρντ. Συνέχισε να εργάζεται για την εκπαίδευση των τυφλών. Το 1906 ήρθε στην Ελλάδα για να παρακολουθήσει τη Μεσολυμπιάδα. Στις 29 Ιουνίου 1906 ενώ ταξίδευε στη Ρουμανία πέθανε σε ηλικία 69 ετών. Η σορός του μεταφέρθηκε στη γενέτειρά του, το Πάπιγκο όπου και τάφηκε. Στη Βοστόνη έγινε επιμνημόσυνη δέηση για τον Αναγνωστόπουλο, στην οποία συγκεντρώθηκαν 2.000 άτομα. Ο κυβερνήτης της Μασαχουσέτης Guild είπε επιγραμματικά:
«Το όνομα του Μιχαήλ Ανάγνου ανήκει στην Ελλάδα, η φήμη του στις Ηνωμένες Πολιτείες και το έργο του στην ανθρωπότητα».
Ένα άλλο «παιδί της Επανάστασης» που εγκαταστάθηκε στις Η.Π.Α. ήταν ο Γεώργιος Μουσαλάς Καλβακορέσης. Γεννήθηκε στη Χίο το 1817. Μετά τη σφαγή των κατοίκων του νησιού μαζί με ορφανά παιδιά σώθηκε χάρη σε Αμερικανούς ιεραποστόλους. Αυτοί επιβίβασαν τα παιδιά στο μπρίκι «Μαργαρίτα» που θα έφευγε για τη Βαλτιμόρη. Στις Η.Π.Α. ο Καλβακορέσης υιοθετήθηκε από την οικογένεια του Captain Alden Partridge που διηύθυνε τότε τη Φιλολογική, Στρατιωτική και Επιστημονική Ακαδημία του Νόργουιτς Βέρμοντ. Το 1836 με το πλοίο «United States» ταξίδεψε στη Μεσόγειο και πήγε στη Χίο όπου συνάντησε τους γονείς του. Από το 1848 ως το 1852 συμμετείχε σε εξερευνητική αποστολή υπό τον Wilkes. Ένα από τα νησιά Φίτζι ονομάστηκε προς τιμήν του Colvocoresses Island.
Επίσης, τα ονόματα Colvos Passage και Colvos Rocks δόθηκαν προς τιμήν του. Το 1843 ταξίδεψε ξανά στην Ευρώπη ως κυβερνήτης του πολεμικού «Warren». Κατά το Αμερικανικό Εμφύλιο ήταν κυβερνήτης του πολεμικού πλοίου «Supply» το οποίο κατάσχεσε πολλά φορτία που προορίζονταν για τους Νότιους. Στη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Ισπανίας και Χιλής πήγε στο Βαλπαράισο για να προστατεύσει τους Αμερικανούς που ζούσαν εκεί. Το 1867 αποσύρθηκε από την ενεργό δράση. Σκοτώθηκε από σφαίρα ληστή στο Bridgeport του Κονέκτικατ στις 3 Ιουνίου 1872. Ο γιος του George Partridge Colvocoresses γεννήθηκε το 1847. Το 1869 αποφοίτησε από τη Ναυτική Ακαδημία. Το 1907 αποχώρησε από την ενεργό υπηρεσία. Πέθανε το 1932. Δύο ακόμα Έλληνες, ο Γεώργιος Μάρσαλ και ο Γεώργιος Συριάνης υπηρέτησαν στο Πολεμικό Ναυτικό των Η.Π.Α. Ο πρώτος από το 1809 ως το 1846 (πέθανε το 1855) και ο δεύτερος από το 1837 ως το 1880 (πέθανε το 1891).
Τέλος, ένας πολύ σημαντικός Έλληνας που εγκαταστάθηκε στις Η.Π.Α. το 1852 ήταν ο ζωγράφος Κωνσταντίνος Μπρουμίδης. Πατέρας του ήταν ο Σταύρος Μπρουμίδης από τα Φιλιατρά Μεσσηνίας. Μετά τα «Ορλοφικά» (1770) εγκατέλειψε την Ελλάδα φοβούμενος τους διωγμούς των Τούρκων. Εγκαταστάθηκε στην Ιταλία όπου παντρεύτηκε την Anna Bianchini. O K. Mπρουμίδης γεννήθηκε στη Ρώμη το 1806. Σε πολύ μικρή ηλικία έδειξε το σπάνιο ταλέντο του. Σε ηλικία 13 ετών γράφτηκε στην Ακαδημία του Αγίου Λουκά της Ρώμης. Αργότερα μαθήτευσε δίπλα στους σπουδαίους Αντόνιο Κανόβα και Μπερτέλ Τόρβαλντσεν (Δανοϊσλανδός). Σύντομα απέκτησε μεγάλη φήμη και ανέλαβε την αποκατάσταση των τοιχογραφιών του Ραφαήλ στο Βατικανό. Την ίδια εποχή φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του Πάπα Πίου Θ’. Οι αναταραχές στην Ιταλία και η τεταμένη πολιτική κατάσταση τον υποχρέωσαν να μεταναστεύσει στις Η.Π.Α. (1852).
Σύντομα έγινε γνωστός, απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα και άρχισε να ζωγραφίζει εικόνες σε εκκλησίες. Ο Μπρουμίδης έγινε διάσημος από την τοιχογράφηση του Καπιτωλίου της Ουάσινγκτον στον τεράστιο θόλο του οποίου φιλοτέχνησε την «Αποθέωση του Ουάσινγκτον». Σε 25 χρόνια τοιχογράφησε περισσότερα από 1.500 τ.μ. στο Καπιτώλιο. Οι αναγεννησιακές επιρροές στο έργο του ήταν φανερές. Οι κριτικοί τον χαρακτήρισαν «Μιχαήλ Άγγελο των Η.Π.Α.». Ο Μπρουμίδης πέθανε τον Φεβρουάριο του 1880.