Οι ιστορικές εκκλησίες της Αθήνας

Από τους Αγίους Αποστόλους μέχρι την Αγία Δύναμη, την Γοργοεπήκοο, τον Άγιο Γεώργιο Καρύτση, την Παναγία Ρόμβη, την Καπνικαρέα, μέχρι την Αγία Ειρήνη, τη Σωτείρα του Λυκοδήμου, την Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα και την Μητρόπολη Αθηνών 

Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι περίοδος βαθιάς θρησκευτικής κατάνυξης για τους Χριστιανούς, που συρρέουν στους ναούς. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο με όσους εγκαταλείπουν τα αστικά κέντρα, αλλά και με αυτούς που παραμένουν στις πόλεις.

Ακόμα και οι εκκλησίες της πρωτεύουσας κατακλύζονται από πιστούς. Υπάρχουν βέβαια εκατοντάδες ναοί στην Αττική οι οποίοι έχουν χτιστεί από τον 19ο ως τον 21ο αιώνα. Ίσως πολλοί δεν γνωρίζουν ότι ιδιαίτερα στο κέντρο της Αθήνας υπάρχουν πολλές εκκλησίες με ιστορία εκατοντάδων ετών, καθώς χρονολογούνται από τα βυζαντινά χρόνια.

Πότε λειτούργησαν χριστιανικές εκκλησίες στην Αθήνα;

Οι αλλεπάλληλες βαρβαρικές επιδρομές στην Αθήνα τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες (Κωστοβόκοι 175 μ.Χ., Έρουλοι 267 μ.Χ., Γότθοι του Αλάριχου 396 μ.Χ. κ.ά.) επέφεραν μεγάλες καταστροφές στην πόλη, που δεν μπορούσε πλέον να συγκριθεί με την αρχαία Αθήνα, ούτε καν με τη ρωμαιοκρατούμενη Αθήνα, η οποία το 86 π.Χ. λεηλατήθηκε από τον Σύλλα. Σταδιακά η πόλη με μια σειρά διαταγμάτων από αυτοκράτορες του Βυζαντίου άρχισε να παίρνει τη χριστιανική της μορφή, κάτι το οποίο συντέλεσε στο να πάψει να είναι το κέντρο της αρχαίας ελληνικής παιδείας.

Χαρακτηριστικά, ο Μέγας Θεοδόσιος (380-394) κατέλυσε τα λείψανα της αρχαίας ελληνικής λατρείας και κατάργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο Θεοδόσιος Β’ (408-450), ο οποίος με δύο διατάγματα (426 και 435) κατάργησε τα Ελευσίνια Μυστήρια και έκλεισε τα αρχαία ιερά ή επέτρεψε τη μετατροπή τους σε εκκλησίες, αφού επέβαλε τον εξαγνισμό των αρχαίων ναών με το σημείο του Σταυρού και τέλος του Ιουστινιανού (527-565), ο οποίος το 529 με το πρόσχημα εξοικονόμησης χρημάτων έκλεισε όλες τις φιλοσοφικές σχολές. Δεν γνωρίζουμε αν κατά τους πρώτους τέσσερις μεταχριστιανικούς αιώνες υπήρχαν στην Αθήνα χριστιανικοί ναοί. Πιθανότατα για τους ντόπιους και ξένους Χριστιανούς υπήρχαν ευκτήρια, που ονομάζονταν ιεροί οίκοι και λειτουργούσαν στα σπίτια των Χριστιανών δασκάλων.

Μόνο μετά την έκδοση των διαταγμάτων του Θεοδόσιου Β’ άρχισε η ανέγερση αυτοτελών χριστιανικών ναών ή η μετατροπή αρχαίων ναών σε χριστιανικούς, αφού πρώτα τους εξάγνιζαν με τον Σταυρό. Την περίοδο αυτή μετατράπηκαν σε χριστιανικούς ναούς ο Παρθενώνας (μετά το 421 μ.Χ.), το Ερέχθειο (αρχικά ναός αφιερωμένος στη Θεοτόκο και στην συνέχεια στην Αγία Τριάδα), η Πινακοθήκη των Προπυλαίων που μετατράπηκε σε εκκλησία των Ταξιαρχών και στα χρόνια των Καταλανών (1311-1388) σε Capella του Αγίου Βαρθολομαίου, ενώ οι Τούρκοι τη μετέτρεψαν σε πυριτιδαποθήκη, η Βασιλική του Ασκληπιείου που μετατράπηκε σε ναό των Αγίων Αναργύρων, η Βασιλική των Διονυσιακού Θεάτρου (5ος μ.Χ. αιώνας), το Θησείο, που μετατράπηκε σε ναό του Αγίου Γεωργίου και επειδή στα χρόνια της τουρκοκρατίας δεν επιτρεπόταν η λειτουργία του παρά μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις και μάλιστα έναντι αμοιβής ονομάστηκε Άγιος Γεώργιος ο Ακαμάτης, η Βιβλιοθήκη του Αδριανού που μετατράπηκε σε χριστιανική βασιλική με το όνομα Μεγάλη Παναγιά, το Ωρολόγιον του Κυρρήστου, το οποίο μετατράπηκε πιθανότατα σε βαπτιστήριο κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο και το «Μητρώον της εν Άγραις Δήμητρος» που τον 5ο μ.Χ. αιώνα μετατράπηκε σε μονόκλιτη βασιλική, αφιερωμένη στη Θεοτόκο, με την ονομασία Παναγία στην Πέτρα. Η Εκκλησία αυτή βρισκόταν σε καλή κατάσταση ως το 1778, οπότε ο διαβόητος βοεβόδας της Αθήνας Χασεκής, την κατέστρεψε και χρησιμοποίησε τα υλικά της για κατασκευή του τείχους των Αθηνών.

Οι Αθηναίοι όμως κατά την ίδια περίοδο δεν αρκέστηκαν στη μετατροπή αρχαίων ναών σε χριστιανικούς, αλλά δημιούργησαν και νέους. Από ανασκαφές έχουν βρεθεί ερείπια παλαιοχριστιανικών βασιλικών στον βόρειο περίβολο του Ολυμπιείου, άλλης βασιλικής, νότια του Ολυμπιείου, παλαιοχριστιανικής βασιλικής κοντά στον Ιλισό, βασιλικής κάτω από την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, βασιλικής κοντά στον ναό του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, συγκεκριμένα στην οδό Τσακάλωφ 26, κατά την ανέγερση οικίας που έγινε γνωστή ως Βασιλική του Κληματίου, από το όνομα του Επισκόπου Αθηνών Κληματίου και τέλος βασιλική κοντά στο Μητροπολιτικό Μέγαρο, στη διασταύρωση των οδών Αγίας Φιλοθέης και Αγίου Ανδρέου, που ανακαλύφθηκε σε ανασκαφές το 1926.

Την ίδια εποχή ανεγέρθηκαν και εκκλησίες, με τον ίδιο τύπο της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, έξω από την παλαιά πόλη της Αθήνας, σε μικρή απόσταση από αυτήν. Συγκεκριμένα: η βασιλική Γλυφάδας (5ος μ.χ. αιώνας) , η βασιλική Αλιμούντος (μεταξύ Καλαμακίου και Τραχώνων), που χρονολογείται από τον 6ο αι, η βασιλική Καισαριανής, κάτω από τα ερείπια του βυζαντινού ναού των Ταξιαρχών του 10ου αιώνα και η βασιλική Δαφνίου στον χώρο της μονής Δαφνιού.

Η «σκοτεινή» (7ος – 9ος αι.) και η «λαμπρή» (10ος – 12ος αι.) εποχές της Αθήνας

Το χρονικό διάστημα από τον 7ο ως τον 9ο αιώνα χαρακτηρίζονται από την έλλειψη ιστορικών μαρτυριών όσο και από την κατασκευή κτισμάτων. Το 869, ο Πατριάρχης Φώτιος ανύψωσε την Εκκλησία της Αθήνας σε Μητρόπολη. Υπάρχουν μαρτυρίες για κάποιες εκκλησίες που οικοδομήθηκαν εκείνη την περίοδο, όπως του Αγίου Ιωάννη του Μαγκούτη (871), της Υπαπαντής, του Αγίου Φιλίππου και άλλες. Από τον 9ο αιώνα, η οικοδομική δραστηριότητα άρχισε να εντείνεται. Τότε οικοδομήθηκαν η Παντάνασσα, γνωστή ως Μοναστηράκι, ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, κοντά στον Άρειο Πάγο, που δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή εκκλησία του Διονυσίου Αρεοπαγίτου στο Κολωνάκι κ.ά.

Από τον 10ο ως τον 12ο αιώνα χτίστηκαν πολλές εκκλησίες στην Αθήνα και στα περίχωρα. Οι σπουδαιότερες εκκλησίες τύπου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο είναι η Καπνικαρέα, η Γοργοεπήκοος ή Μικρή Μητρόπολη ή Άγιος Ελευθέριος, οι Άγιοι Θεόδωροι, στην Πλατεία Κλαυθμώνος, οι Άγιοι Απόστολοι, η Όμορφη Εκκλησία και η μονή Καισαριανής. Υπάρχουν επίσης δύο ναοί οκταγωνικού τύπου: η Σωτείρα του Λυκοδήμου (σημερινή Ρωσική εκκλησία) και η μονή Δαφνίου, χτισμένη πιθανότατα τον 5ο αιώνα που αφιερώθηκε στη Θεοτόκο. Η ονομασία Δαφνί(ο)ν είναι παραλλαγή της λέξης Δαφνείον που σημαίνει τόπο φυτεμένο με δάφνες. Σήμερα δεν υπάρχουν δάφνες, αλλά περιηγητές του 18ου αιώνα (Spon και Wheler), βεβαιώνουν για την ύπαρξή τους.

Από τον μεγάλο αριθμό των εκκλησιών που χτίστηκαν από τον 10ο ως τον 12ο στην Αθήνα και στα περίχωρα είχαν διασωθεί πολλές ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Από αυτές, πολλές κατεδαφίστηκαν, άλλες λόγω πολεοδομικών αναγκών της νέας πρωτεύουσας και άλλες, λόγω των ανασκαφών για να αποκαλυφθούν τα αρχαία απομεινάρια που βρίσκονταν κάτω από αυτές. Οι σημαντικότερες σώθηκαν μέχρι σήμερα και αποτελούν εξαιρετικά μνημεία της βυζαντινής περιόδου.

Ιστορικές εκκλησίες της Αθήνας

Άγιοι Απόστολοι: Μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της Αθήνας, χτισμένη μεταξύ 1000-1025. Βρίσκεται μέσα στην αρχαία Αγορά και το καθολικό της είναι χτισμένο όπως αυτά των αγιορείτικων μονών. Κατά τις ανασκαφές της αρχαίας Αγοράς διαπιστώθηκε ότι είναι χτισμένη πάνω σε ένα Νυμφαίο του 2ου μ.Χ αιώνα). Ο ναός, γνωστός και ως ναός των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη ανακαινίστηκε μεταξύ 1954-1957.

Άγιοι Θεόδωροι: Ναός που βρίσκεται στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Σύμφωνα με επιγραφή που είναι εντοιχισμένη πάνω από τη δυτική είσοδο, κτήτορας του ναού ήταν ο Νικόλαος ο Καλόμαλος που έφερε τον τίτλο του σπαθαροκανδιδάτου (μεσαίας τάξης αυλική βυζαντινή διάκριση που χρησιμοποιήθηκε από τον 7ο ως τον 11ο αιώνα). Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων έπαθε μικροζημιές, οι οποίες επισκευάστηκαν το 1840. Αν και είναι σχεδόν σύγχρονος με την Καπνικαρέα έχει αρχαϊκότερα στοιχεία.

Αγία Δύναμη: Βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Μητροπόλεως και Πεντέλης, κάτω από ξενοδοχείο που «διαδέχθηκε» το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, το οποίο στεγαζόταν εκεί παλαιότερα. Μπορεί η εκκλησία να έχει χτιστεί τον 16ο αιώνα, αλλά έχει σημαντική ιστορία. Πρόκειται για μικρή καμαροσκέπαστη βασιλική. Κάτω από το δάπεδο το Αγίου Βήματος υπάρχει μεγάλη υπόγεια σπηλιά βάθους περίπου 15 μέτρων και ακολουθεί μεγάλη στοά, η οποία σύμφωνα με την παράδοση, φτάνει ως την Καισαριανή. Το όνομα «Αγία Δύναμις» οφείλεται στο ότι εκεί κατέφευγαν οι επίτοκες Αθηναίες για να έχουν καλή γέννα. Την εκκλησία περιέβαλλαν διάφορα κτίσματα. Σε ένα από αυτά, στα χρόνια του 1821, ο πυροτεχνουργός Μητροπαυλής κατασκεύαζε πυρομαχικά για λογαριασμό των Τούρκων, τις νυχτερινές κυρίως όμως ώρες έφτιαχνε και πυρομαχικά για λογαριασμό των Ελλήνων, τα οποία έφταναν στους Επαναστάτες, είτε από μυστική στοά είτε με το καλάθι της κυρά – Μανώλαινας Μπινιάρη στον Ιλισό και στη συνέχεια στο Μενίδι που αποτελούσε ένα από τα ορμητήρια των αγωνιστών. Η περιοχή όπου βρίσκεται η «Αγία Δύναμις» λεγόταν Ροδακιό. Στη διασταύρωση των σημερινών οδών Ερμού και Βουλής υπήρχε η εκκλησία Παναγιά η Ροδακιώτισσα, η οποία δεν σώζεται.

Η Γοργοεπήκοος ή Μικρή Μητρόπολη ή Άγιος Ελευθέριος: Είναι σταυροειδής ναός εγγεγραμμένος με τρούλο που οικοδομήθηκε πιθανότατα στα χρόνια του Μητροπολίτη Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη Ακομινάτου (μεταξύ 1182-1204).

Ο ναός επισκευάστηκε το 1836 και τότε γκρεμίστηκε το κωδωνοστάσιό του που είχε χτιστεί επί τουρκοκρατίας. Από το 1839 χρησιμοποιήθηκε ως βιβλιοθήκη. Ονομάστηκε και ναός του Αγίου Σώζοντος, επειδή το 1861 η βασίλισσα Αμαλία σώθηκε από δολοφονική απόπειρα εναντίον της. Το 1862 αφιερώθηκε στον Άγιο Ελευθέριο λόγω της έξωσης του Όθωνα. Το όνομα αυτό ίσως οφείλεται και στο ότι ο Άγιος Ελευθέριος θεωρείται προστάτης των επίτοκων γυναικών (ο ναός της Γοργοεπηκόου χτίστηκε σε θέση όπου βρισκόταν αρχαίο ιερό της Ειλειθυίας, θεάς του τοκετού). Ο ναός ονομάζεται και Μικρή Μητρόπολη. Δεν σώζονται οι παλιές εικόνες του, ενώ το 1862 καταστράφηκαν και οι τοιχογραφίες του. Σήμερα λειτουργεί ως παρεκκλήσι της Μητρόπολης. Ο Henri Belle στο έργο του «Ταξίδι στην Ελλάδα» γράφει: «Μοιάζει με παιδικό παιχνίδι και είναι η πιο μικρή και η πιο παλιά απ’ όλες τις βυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας».

Ναός (και πλατεία) Αγίου Γεωργίου Καρύτση: Ο σημερινός ναός έχει οικοδομηθεί στα μέσα του 19ου αιώνα. Στην ίδια θέση υπήρχε από τα μεσαιωνικά χρόνια ναός κτητορικός της οικογένειας των Καρύκηδων (το επώνυμο των οποίων μετατράπηκε από Καρύκης σε Καρύτσης κατά την ιδιωματική τροπή του «κ» σε «τσ»), γνωστός και από περιηγητές, ο οποίος λειτουργούσε ως τα χρόνια του Όθωνα. Στον ναό έγινε δοξολογία για να τιμηθεί η άφιξη του Βαυαρού βασιλιά.

Το 1845 με πρωτοβουλία της Ευφροσύνης Νέγρη, κόρης του ηγεμόνα της Βλαχίας Μαυρογένους, του Ιωάννη Φιλήμονα και άλλων, αποφασίστηκε η κατεδάφιση του ναού για να οικοδομηθεί νέος και μεγαλύτερος. Τα σχέδια ανατέθηκαν στον μεγάλο αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου, ο οποίος τον έχτισε σε βυζαντινό ρυθμό, όπως ήθελαν οι δωρητές. Ο ναός ολοκληρώθηκε το 1849. Η αγιογράφησή του έγινε από τους Λεμπέση και Γεωργαντά, ενώ κάποιες φορητές εικόνες του τέμπλου φιλοτέχνησε η Κερκυραία Ελένη Προσαλέντη. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1900, ενώ σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα, εκεί εκκλησιαζόταν «η μάλλον εκλεκτή κοινωνία των Αθηνών».

Στην περιοχή του Ψυρρή υπάρχει, μεταξύ άλλων, η εκκλησία του Χριστού του Κοπίδη ή Χριστοκοπίδη, αφιερωμένη στη Γέννηση του Χριστού, χτισμένη πάνω σε παλαιότερη. Ανήκε στην αθηναϊκή οικογένεια Κοπίδου, και το προσωνύμιο «Χριστοκοπίδης», ενώνει σύμφωνα με τον Δημήτριο Καμπούρογλου το όνομα του Χριστού με το οικογενειακό επώνυμο (Κοπίδης).

Η Παναγία Ρόμβη, χτίστηκε αρχικά μεταξύ 700 – 1000 και ανακαινίστηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Βρίσκεται στην οδό Ευαγγελιστρίας, κοντά στη Μητρόπολη. Το όνομα «Ρόμβη» προέρχεται από το όνομα του κτήτορα ή ανακαινιστή της που ανήκε στην οικογένεια Ρόμπη ή Ρούμπη. Σε παλαιό αθηναϊκό συμβόλαιο του 1622 συναντάμε το επώνυμο του νοτάριου (συμβολαιογράφου) Ρούμπα.

Ένας από τους γνωστότερους ναούς της Αθήνας, είναι η Καπνικαρέα που βρίσκεται επί της οδού Ερμού. Χτίστηκε τον 11ο αιώνα. Το όνομα προέρχεται πιθανότατα από την ιδιότητα του κτήτορά της, ο οποίος ήταν Καπνικάριος ή Καπνικάρης, εισπράκτορας του «καπνικού», φόρου της βυζαντινής περιόδου που καταβαλλόταν ανάλογα με τις καπνοδόχους που είχε κάθε σπίτι.

Σύμφωνα με τον Διονύσιο Σουρμελή, το όνομα προέρχεται από τις λέξεις «καπνός» και «κάρα» (κεφάλι) και παραπέμπει στην καπνισμένη εικόνα της Παναγίας, μετά την πυρπόληση του ναού από τους Τούρκους το 1687. Η Καπνικαρέα είναι γνωστή και ως «Καμουχαρέα», από τα εργαστήρια που βρίσκονταν στην περιοχή και έφτιαχναν καμουχά (είδος πολύτιμου υφάσματος). Παρετυμολογία μάλλον αποτελεί η άποψη ότι η λέξη «Καμουχαρέα» προέρχεται από την ιδιότητα της εικόνας της Παναγίας να «κάμει χάρες». Η Καπνικαρέα ήταν γνωστή και ως «Παναγία της Βασιλοπούλας και του Πρέντζα».

Στους πρόποδες του Φιλοπάππου υπάρχει και ο ναός του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη (ή Μπομπαρδιάρη). Ανοικοδομήθηκε τον 12ο αιώνα στη θέση παλαιότερου, του 9ου αιώνα. Η σημερινή του μορφή διαμορφώθηκε τον 16ο αιώνα. Σώζονται τοιχογραφίες του 1735. Ο ναός αναστηλώθηκε το 1955. Το προσωνύμιο Λουμπαρδιάρης οφείλεται πιθανότατα στο εξής γεγονός: Στα μέσα του 17ου αιώνα, παραμονή του Αγίου Δημητρίου, ο Γιουσούφ πασάς φρούραρχος της Ακρόπολης, ιδιαίτερα εχθρικός με τους Αθηναίους ετοιμαζόταν να κανονιοβολήσει από την Ακρόπολη την εκκλησία, στην οποία θα συγκεντρώνονταν πιστοί απ’ όλες τις ενορίες. Κεραυνός όμως χτύπησε την πυριτιδαποθήκη, η οποία στεγαζόταν στα Προπύλαια σκοτώνοντας τον Γιουσούφ και όλη του την οικογένεια, εκτός από μία κόρη του, που είχε αυτός αποκτήσει με μια Χριστιανή. Έτσι, ο Άγιος Δημήτριος ονομάστηκε Λουμπαρδιάρης, δηλαδή Βομβαρδιστής Κανονιέρης.

Ξεχωριστή σημασία έχει ο ναός του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, ο οποίος οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα. Το επώνυμο Ραγκαβάς ανήκε σε μία από τις παλαιότερες και πλέον αρχοντικές οικογένειες της Αθήνας. Σ’ αυτήν ανήκε και ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου (811-813) Μιχαήλ Α’ ο Ραγκαβές. Με το όνομα Ραγκαβά ήταν γνωστή η ευρύτερη περιοχή της Πλάκας (ο ναός βρίσκεται μεταξύ των οδών Πρυτανείου και Επιχάρμου). Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αφαιρέθηκαν οι καμπάνες από τις εκκλησίες και για όσες παρέμειναν στη θέση τους δεν επιτρεπόταν η χρήση τους. Το πρώτο καμπαναριό που επισκευάστηκε όταν η Αθήνα απελευθερώθηκε προσωρινά το 1822 ήταν αυτό του Αγίου Νικολάου του Ραγκαβά. Έτσι, ήταν η καμπάνα του ναού που σήμανε πρώτη και μόνη το πρώτο ελεύθερο Πάσχα το 1833 και την άφιξη του Όθωνα (Δεκέμβριος 1834). Η καμπάνα αυτή, δώρο της Ρωσίας βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού και χτυπά συμβολικά κάθε 25η Μαρτίου.

Στην οδό Αιόλου βρίσκεται και ο ναός της Παναγίας της Χρυσοσπηλιώτισσας. Ανεγέρθηκε μεταξύ 1863-1878 στη θέση παλαιότερου ναού που ερειπώθηκε κατά την Επανάσταση και ανακαινίστηκε το 1835. Η ονομασία του ναού οφείλεται μάλλον στην ύπαρξη σπηλιάς στην περιοχή. Την οικοδόμησή της ανέλαβαν διαδοχικά οι Δ.Ζέζος, Π. Κάλκος και Ε. Τσίλερ, ενώ ο τρούλος της σχεδιάστηκε από τον πολιτικό μηχανικό και Δήμαρχο της Αθήνας Δ. Σούτσο.

Ο ναός της Αγίας Ειρήνης (Αιόλου και Αθηναΐδος) χτίστηκε στη θέση παλαιότερου ομώνυμου βυζαντινού ναού που καταστράφηκε και ερειπώθηκε κατά την Επανάσταση. Ανακαινίστηκε το 1835 και λειτούργησε ως μητροπολιτικός ναός, μέχρι την οικοδόμηση της σημερινής Μητρόπολης. Το 1846 ξεκίνησε η κατασκευή νέου ναού, με υλικά από κατεδαφισμένες εκκλησίες. Το 1850, ενώ ο ναός ήταν ημιτελής, έγιναν τα εγκαίνιά του. Αποπερατώθηκε μόλις το 1892!

Η Μητρόπολη της Αθήνας είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Διαθέτει δύο κωδωνοστάσια. Θεμελιώθηκε το 1842 και ολοκληρώθηκε το 1862. Είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Τα αρχικά σχέδια ήταν του Θεόφιλου Χάνσεν. Όταν αυτός έφυγε από την Ελλάδα, την ευθύνη της οικοδόμησης ανέλαβε ο Δημήτριος Ζέζος που μετέτρεψε τον ρυθμό του ναού σε «ελληνοβυζαντινόν». Όταν αυτός πέθανε, το 1857, ο Δήμος Αθηναίων ανέθεσε στον Γάλλο Μπουλανζέ και τον Δ. Κάλκο την αποπεράτωση του ναού. Για την κατασκευή της Μητρόπολης κατεδαφίστηκαν 72 (!) άλλες εκκλησίες, για να εξευρεθεί οικοδομικό υλικό. Το κόστος κατασκευής της ήταν πολύ μεγάλο και έγιναν έρανοι, ενώ μεγάλα ποσά διέθεσαν ο Σίμων Σίνας, αλλά και ο ίδιος ο Όθωνας…

Τέλος η Σωτείρα του Λυκοδήμου ανεγέρθηκε το πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Είναι έργο του πρωτοκτήτορα Στέφανου (πέθανε το 1045) της οικογένειας των Λύκων. Το 1847 παραχωρήθηκε στη Ρωσία.

Ο ναός είναι γνωστός σήμερα ως Ρωσική Εκκλησία ή ναός του Αγίου Νικοδήμου. Στη Ρωσική Εκκλησία υπάρχει η μεγαλύτερη καμπάνα στην Ελλάδα, δώρο του τσάρου Αλέξανδρου Β’.

Πηγή